1-мавзу. Кириш. Фаннинг мақсад ва вазифалари. Электр сигналларининг турлари ва уларнинг шакллари

1-маъруза
1-МАВЗУ. КИРИШ. ФАННИНГ МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ. ЭЛЕКТР СИГНАЛЛАРИНИНГ ТУРЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ШАКЛЛАРИ.


Рақамли электрон қурилмалариинг ишлаши мантилий алгебра асосида
тузилиб, иккита тушунчага таянади: ҳақиқий (мантиқий 1) ва ҳақиқий эмас
(мантиқий 0). Шунинг учун фойдали ахборот сигналини кўрсатувчи
функция ҳар қандай вақт моментида иккита «1» ва «0» ни қабул қилади.
Қурилманинг киришига таъсир этувчи кириш буйруғини ўзгартириш, чиқишда
чиқиш буйруғини олиш учун улар устидан мантиқий операциялар
бажарилади. Электрон қурилмаларнинг асосий мантиқий операциялари
мантиқан купайтириш ёки конъюнкция, мантиқан қўшиш ёки дизъюнкция
ва мантиқан айириш ёки инверция ҳисобланади. Мантиқан кўпайтиришни
ёзиш учун кириш ўзгиртгичи (XI, Х2 ..., Хп) белгиси билан бирлаштирилиб
ва (У) операцияни бажариш учун кўпайтириш (.) белгиси билан белгиланади.
Мантиқан қўшиш, ёзишда кириш ўзгартгичлари «ЁКИ» боғловчиси билан
бирлаштирилади ва (« + ») қўшнш белгиси билан белгиланади: ¥ =
Х+Х2+... + Хп. Мантиқан айириш (инверсия) ўзгарувчан микдор устига чизиқ
қўйиб белгиланиб (X) қуйидагича ўқилади: «ЭМАС» ¥ = X. Мантиций
«ТАҚИҚ» мустақ.ил к.иймат-лардан бири бўлиб ҳисобланади ва у
қуйидагича ёзилади: У= Х1 + Х2. Рақамли электрон автоматнинг
киришига ихтиёрий берилган мураккаб буйруқ (команда) амалларга ишлов
бериш учта мантилий операцияларни — конъюнкция, дизъюнкция ва
инверсиялярни аралаштириб ёзиш мумкин. Шундай қилиб, мантилий
алгебра операцияси мураккаб буйруқ формуласини соддалаштиришга
ёрдам беради. Бу эса ихтиёрий мураккаб кириш функциясини содда
мантилий амаллар ёрдамида ҳал қилишга олиб келади. Бу вазифани
рақамли автомат қурилма таркибига кирувчи мантилий электрон
микросхемалар бажаради.
Интеграл микросхемалардан ташкил топган рақамли техника ва
рақамли усуллар, шу жумладан, микропроцессор системалари, телевизион,
радиоузатиш ва алоқа аппаратураларида ахборот ташкил этишда кенг татбиқ
этилган.
Рақамли техника ҳозирги кунда ҳисоблат техникасининг асосини ташкил
қилиб қуйидаги йўналишларда кенг қўлланилмоқда:

• 
  Технологик жараёнларни автоматик бошқариш, техник хусусиятларини
  автоматик назорат қилиш ва ташхис қилиш;
  
• 
  Электрон ҳисоблаш машиналарида административ бошқариш, илмий
  ишлар ва автоматлаштирилган лойиҳалаштиришлар учун
  фойдаланилмоқда.
  

3

• 
  Рақамли техниканинг ривожланишига 1949 йилда транзисторнинг
  яратилиши туртки бўлди. Бизга маълум бўлган мантиқий функция ва
  амалларни ҳосил қилишда транзисторлардан фойдаланиш имконияти
  мавжудлиги рақамли техниканинг шу даражада жадал ривожланишига
  олиб келди. Ҳозирги кунга келиб барча ЭҲМ процессорларининг
  асосини ташкил қилувчи интеграл микросхемаларда, транзисторларда
  қурилган мантиқий функциялар асосий ҳисоблаш ишларини амалга
  оширади.
  
•