1 mavzu. Kasbiy psixologiya faniga kirish

Temperament turlarining tizimli tavsifi

Ichki xususiyat	Holerik	Sangvinik	Flegmatik	Melanxolik
xulqi	beqaror	Barqaror	o’tabarqaror	juda beqaror
hissiyoti	kuchli, qisqamuddatli	yuzaki, qisqamuddatli	kuchsiz	chuqur va uzoqmuddatli
kayfiyati	turg’un emas, yaxshi	turg’un, ko’tarinki ruhda	turg’un, doimo xursand va qayg’usiz	turg’un emas,pessimistik ruhda
nutqi	baland, keskin, birxil emas	baland, jonli,birxilsur’atda	ohista, bir ohangda	juda sekin
sabri	sust	boshqariladi	juda kuchli	besabr
moslashish qobiliyati	oson	juda oson	sekinlikbilan	juda qiyin
muomalasi	yuqori	o’rtacha	past	juda past
o’zini tutishi	tajovuzkor	do’stona	bosiq	qiyinchilikdanqochadi
tanqidgamunosabati	asabiy	Bosiq	befarq	qabul qilmaydi
faoliyatga munosabati	qiziqqon, berilibishlaydi	jonli, ko’p gapiribishlaydi	betinim ishlaydi	vaziyatga qarab turlicha,reaktiv
yangilikkamunosabati	ijobiy	Befarq	salbiy	manfaatli
xavfga munosabati	jangovar, tavak- kaliga	yaxshi tayyorgarlikdanso’ngtavakkalsiz	sovuqqon, o’zidan chiqishiqiyin	xavotirli,o’zini yo’qotib qo’yadi
maqsadga intilish	kuchli, borimkoniyatini ishgasoladi	tez etishish,to’siqlarni aylanib o’tish	qat’iyatbilan, shoshmasdan	to’siqlardanqochish orqali tez yoki sust
imkoniyatni baholashi	judaortiqcha	bir muncha	real baho	hisoblayolmaydi
ta’sirgaberilish	past	biroz mavjud	kuchsiz	juda kuchli

9.3. Xarakter va irodaviy sifatlar


Xarakter – shaxsning faoliyat va muomalada tarkib topadigan va namoyon bo’ladigan barqaror individual xususiyati bo’lib, individ uchun tipik xulq-atvor usullarini yuzaga keltiradi.
Shaxs ba’zida o’z xarakteridan afsuslanadi, lekin boshqacha harakatni amalga oshirishni uddasidan chiqa olmaydi. Xorijiy psixologlarning tasdiqlashicha, ayrim insonlar faoliyatida muvaffaqiyatsizlikka uchrashidan xavfsirab, o’z yutuqlarini qadrlaydilar va yuqori baholaydilar. Muvaffaqiyatsizlik ular uchun fojia emas, shuning uchun «tavakkalchilik»ka qo’l urishda davom etaveradilar. Boshqa toifadagi odamlar muvaffaqiyat- sizlikdan cho’chiydilar, o’ta ehtiyotkor bo’ladilar, qiyinchilikdan qo’rqib, engil ishga qo’l urishni lozim topadilar. Fanda shaxsning munosabatlarini aks ettiruvchi xarakterni quyidagi to’rt tizimga ajratish qabul qilingan:

1. 
   Jamoaga (guruhga) va ba’zi bir insonlarga nisbatan munosabatni ifodalovchi xususiyatlar: yaxshilik, mehribonlik, talabchanlik, takabburlik vaboshqalar.
   
2. 
   Mehnatga nisbatan munosabatni mujassamlashtiruvchi xususiyatlar: mehnatsevarlik, dangasalik, vijdonlilik, mas’uliyatlilik, mas’uliyatsizlikkabilar.
   
3. 
   Narsalarga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi xususiyat- lar: ozodalik, ifloslik, ayash, ayamaslik vahokazo.
   
4. 
   Shaxsning o’ziga nisbatan munosabatini ifodalovchi xislat- lar: izzat-nafslilik, shuhratparastlik, mag’rurlik, takabburlik, dimog’dorlik, kamtarinlik, samimiylik vaboshqalar.
   

Xarakter va kishining tashqi ko’rinishi. Psixologiya tarixida inson bosh suyagining shakliga, yuz tuzilishiga, qaddi-qomatiga (tana tuzilishi va hokazolarga) ya’ni ayrim tashqi alomatlariga qarab kishi xarakterini belgilash nazariyalari mavjud bo’lgan. Arastu va Aflotun ham kishi xarakterini tashqi ko’rinishiga qarab aniqlashni taklif qilganlar qatoriga kiradi. Ularning xarakterni o’rganish nazariyasi asosi qanchalik soddabo’lsa, shunchalik g’aroyib faraz yotdi. Masalan, kishining tashqi ko’rinishida qandaydir hayvon bilan o’xshashlik belgisini topish tavsiya qilingan, so’ngra esa uning xarakteri ana shu hayvonning xarakteri bilan aynan bir xil deb qaralgan. Arastuning fikricha, buqaniki singari yo’g’on burun ish yoqmaslikni bildiradi⁷.