1-mavzu. Kartografiya ta’rifi va uning tarmoqlari. Geografik kartaning elementlari

Blok–diagrammalar  –  ucho„lchamli  tekis  kartografik  suratlar  bo„lib,  er 

yuzasi qismini vertikal va gorizontal kesimli holatdagi tasviridir. Blok–diagramma  

mavzulari  xar  xi  bo„lib,  ular:  geologik  va  geomorfologiklar  erning  tuzilishi  va 

tarkibini,  tuproq  blok–diagrammasi  joy  relefi  va  tuproq  profilini,  okeanlar  blok–

diagrammasi suv massalarini tarqalishini, oqimlar, suvning chuchukligi xolatlarini 

ko„rsatadi. 

Anaglifik  kartalar(anagliflar)  –  biri  birini  to„ldiruvchi  ikki  rang  (masalan, 

yashil  va  qizil)  larni  parallaktik  surilish  oqibatida,  ikki  tasvir  stereojuftlik  hosil 

qiladi.  Maxsus  qizil  va  yashil  oynakli  filtrli–ko„zoynak  orqali  tasvirlar 

kuzatilganda  oq–qorali  xajmli  stereo  tasvir  hosil  bo„ladi.  Kompyuter  grafikalar 

uslubida  ekran  displeyida  anagliflar  paydo  bo„ladi.  Ushbu  kartalar  o„quv  

qo„llanmasi sifatida relef modelini tasvirlaydi. 

Fotokartalar  –fototasvirlar  bilan  birlashtirilgan  kartalar.    Ular  joylarning 

ba‟zi  elementlarini(koordinatalr  to„ri,  gorizontallar,  yozuvlar  va  b.),  ba‟zida 

---

mavzular  tarkibini(geologik  tuzilmalar,  landshaftlar  va  b.)  kartografik  tasvirini 

fotoplanlarga  tushirilgan  xolatini  poligrafik  yo„l  bilan  tayyorlanadi.  Fotokartalar 

proeksiyalari  va  o„lchamlari,  asosi  va  aniqligi  oddiy  kartalar  singari  bo„ladi. 

SHunday  qilib,  fotokartalar  joyni  orientatsiya  qilishda,  ilmiy  izlanishlarda, 

injenerlik  va  loyiha  izlanish  ishlarini  olib  borishda  eng  qulay,  aniq  xujjat 

hisoblanadi.  Ba‟zida  ortofotokartalar  atamasi  ham  ishlatiladi.  Bu  fototasvirlarni 

ortogonal  proeksiyalardagi    mahsulidir.  Agar  fotoasos  bo„lib  kosmik  suratlar 

xizmat  qilishsa,  unda  bunday  kartalarni  kosmofotokartalar  deb  yuritiladi.  

Umumgeografik,  geologik,  tektonik,  landshaftlar,  shuningdek  Oy  va  boshqa 

sayyoralar yuzasi tasvirlangan fotokartalar va kosmofotokartalar keng tarqalgan.