1 Mavzu: Jamiyat. Insonning jamiyatdagi o’rni. Reja: Tarbiya fanining maqsad vazifalari Inson – murakkab mavjudot

20-Mavzu:Muloqot va o‘zaro munosabatlarda tarbiyaning o‘rni

1.Muloqot madaniyati

2.Jamiyat madaniyatsiz va ma’naviy­axloqiy qadriyatlarsiz yashay olmaydi

Bilamizki, bu olamda tiriklik mavjudotlar ichida faqatgina insonga muloqot qilish uchun gapirish imkoniyatlari berilgan. “Muomala madaniyati” insonning eng go‘zal xislatlaridan biri hisoblanadi. Kishilik tarixidan beri inson so‘z boyliklarini hayotiy tajribalar asosida ko‘paytirib va kengaytirib kelmoqda, shu bilan birgalikda insoniyat tarixidagi kattayu-qichik, og‘ir va yengil ziddiyatlarning aksariyat va asosiy tag zamirida muomala madaniyati yotadi. Demak, muomala madaniyatini tushunish va anglashdan oldin uni qismlar tariqasida bo‘lib o‘rganib va tushunib olamiz.

Madaniyat tushunchasi (arabcha “Madinalik”, ya’ni shaharlik yoki ta’lim tarbiya ko‘rgan, shaharga oid, farovon maskan, taraqqiyot o‘chog‘i kabi ma’nolarni anglatadi) - tabiat va o‘zaro munosabatlarda aks etadigan inson faoliyatining o‘ziga xos shaklini ifodalaydigan tushuncha. Boshqacha aytganda, madaniyat keng ma’noda insonning amaliy faoliyati natijasida boyliklarni qamrab oladi, ya’ni madaniyat lo‘nda qilib aytganda, inson yaratgan ikkinchi tabiatdir.

Madaniyat tarixi. Madaniyat atamasini ilm fanga birinchi bo‘lib (etnologi, madaniyatshunos, diniy marosimlar va marosimlarni tadqiq etuvchi. Etnologiya va antropologiya asoschilaridan biri) E.Teyler 1871 yilda kiritgan. O‘sha davrda madaniyatning 7 ta’rifi bo‘lgan. XX asrning 50 yillariga kelib madaniyatning 150 dan ortiq, 1970 yillarda esa 250 tadan ortiqroq ta’rifi shakllangan. Madaniyat sohasi shu darajada keng qamrovliki, unga barcha uchun ma’qul bo‘lgan yagona ta’rifni berish ancha mushkul.

Hozirgi kunda uning tarifi 500 tadan ortib ketgan. Dastlabki madaniyat tushunchasi insonning tabiatiga, maqsadiga muvofiq ta’siri (Yerni ishlash va hakozolar) hamda insonning o‘zini tarbiyalash va o‘qitish manolarini ifodalagan. Kiyinchalik madaniyat tushunchasi orqali sivilizatsiya bilan bog‘liq mazmun tushunila boshlandi.

Madaniyat faqatgina moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratish va to‘plash tarixigina bo‘lmasdan, kishilar ehtiyojining oshib borishi, insonning ana shu boyliklarning yaratuvchisi sifatida shakllanib borishining tarixi hamdir. Insonning ma’naviy ishlab chiqarish sohasidagi faoliyati ikki jarayonning o‘zaro dialektik birligidan iborat: