1-Мавзу: Иқтидорли болалар психологияси фанининг предмети

1-Мавзу: Иқтидорли болалар психологияси фанининг
предмети
Инсон тафаккури, ижодкорлик - табиатнинг энг катта совғасидир. Табиийки, табиат ҳар бир кишига бепул эканлигини тушуниш жуда муҳимдир. Аммо у ўз совғалари ва мукофотларини бировга тенг равишда тақсимламаслиги, зерикарли эмас, балки кимнидир четлаб ўтиши аниқ. Совға маълум ўртача имкониятлардан ва кўпчиликнинг қобилиятларидан аниқ устун бўлган қобилиятли кишини чақириш одат тусига киради.
Ушбу тақсимотнинг нотекислиги ғояси жуда равшан, аммо ҳамма ҳам бунга қўшилмайди. Қандайдир кулги билан Монтаигне Худо барча қобилиятлар орасида ақлни адолатли тақсимлаганини пайқади - чунки ҳеч ким уларнинг этишмаслигидан шикоят қилмайди.
Кўпгина мутахассислар ушбу имтиёзни генетик жиҳатдан аниқланган қобилият таркибий қисми деб аташади. Бу генетик жиҳатдан аниқланган совға кўп жиҳатдан якуний натижани (ривожланиш натижасини) ҳам, ривожланиш суръатини ҳам белгилайди. Ташқи муҳит, ёки улар, профессионал адабиётда айтилганидек, атроф-муҳит ва таълим уни бостиради ёки ушбу совғанинг очилишига ёрдам беради. Зеб-зийнатчи табиий олмосни ҳашаматли олмосга айлантириши мумкинлиги каби, қулай муҳит ва малакали педагогик раҳбарлик ушбу табиий совғани ажойиб истеъдодга айлантириши мумкин.
Сўнгги пайтларда кўп нарса ўзгара бошлади ва "истеъдод" атамаси профессионал адабиётда яна қўлланила бошлади. Аммо мунозара тугамади. Тушунчаларни аниқлаш
"Иқтидорли" ва "иқтидорли бола"
Хайр-еҳсон - бу ҳаёт давомида ривожланиб борадиган психиканинг тизимли сифати, бу одамнинг бошқа одамлар билан солиштирганда бир ёки бир нечта фаолият турларида юқори, фавқулодда натижаларга эришиш имкониятини белгилайди.
Иқтидорли бола - бу маълум бир фаолият туридаги ёрқин, равшан ва баъзан кўзга кўринган ютуқлари билан ажралиб турадиган бола (ёки бундай ютуқларнинг ички шартлари бор). Ёқилган
Бугунги кунда кўпчилик психологлар қобилият ривожланишининг даражаси, сифатли ўзига хослиги ва табиати ҳар доим ирсият (табиий мойиллик) ва боланинг фаолияти (ўйин, мактаб, иш) воситачилик қилган ижтимоий-маданий муҳитнинг комплекс ўзаро таъсири натижасида юзага келишини тан олишади. . Шу билан бирга, боланинг ўзига хос фаолияти, шунингдек, индивидуал истеъдодларни шакллантириш ва амалга ошириш асосидаги шахснинг ўзини ўзи ривожлантиришнинг психологик механизмлари алоҳида аҳамиятга эга.
Болалар ёши - бу қобилият ва шахсиятни шакллантириш даври. Бу бола психикасида унинг дифферентсиатсияси фонида чуқур интегратсион жараёнлар даври. Даражаси ва интегратсиянинг кенглиги феноменнинг ўзи - қобилиятнинг шаклланиши ва этуклик хусусиятларини белгилайди. Ушбу жараённинг прогрессивлиги, унинг кечикиши ёки регрессияси иқтидорнинг ривожланиш динамикасини белгилайди.
Иқтидорли болалар муаммосига оид энг мунозарали масалалардан бири бу болаларнинг қобилиятининг намоён бўлиш частотаси масаласидир. Иккита экстремал нуқтаи назар мавжуд: "барча болалар иқтидорли" - "иқтидорли болалар жуда кам." Улардан бирининг тарафдорлари, ҳар қандай соғлом бола, қулай шарт-шароитлар яратилган тақдирда, қобилиятли даражага этказилиши мумкин, деб ҳисоблашади. Бошқалар учун қобилият ноёб ҳодисадир, бу ҳолда асосий эътибор иқтидорли болаларни излашга қаратилади. Кўрсатилган алтернатива қуйидаги позитсия доирасида олиб ташланди: кўпгина болалар турли хил фаолият турларида ютуқларга эришиш учун олд шартларга эга, шу билан бирга болаларнинг кичик қисми ҳақиқий ютуқларга эришмоқдалар.
Болаликдаги қобилият инсоннинг ҳаёт йўлининг кейинги босқичларига нисбатан ақлий ривожланиш учун потентсиал сифатида кўриб чиқилиши мумкин.
Болаларнинг қобилиятлилиги кўпинча ёшнинг ривожланиш қонуниятларининг намоён бўлиши сифатида хизмат қилади. Ҳар бир болалар ёши қобилиятларни ривожлантириш учун ўзига хос шартларга эга. Масалан, мактабгача ёшдаги болалар тилни ўрганишда ўзига хос мойиллик, қизиқувчанликнинг юқори даражаси ва фантазиянинг ғайриоддийлиги билан ажралиб туради; Катта ёшли ўспиринлар учун шеърий ва адабий ижоднинг турли шакллари ва бошқалар характерлидир. Иқтидорлилик белгиларидаги ёш факторининг юқори нисбий оғирлиги баъзида маълум ақлий функтсияларнинг жадал ривожланиши шаклида қобилиятнинг кўринишини (яъни "болалар учун қобилият ниқоби") пайдо бўлишига олиб келади. манфаатлар ва бошқалар.
Ёшнинг ўзгариши, таълим олиш, маданий меъёрларнинг ривожланиши, масалан, оилавий тарбия ва бошқалар, болаларда қобилият белгиларининг "йўқ бўлиб кетиши" мумкин. Натижада маълум бир вақт ичида бола томонидан кўрсатилган қобилиятнинг барқарорлигини ўлчаш жуда қийин. Бундан ташқари, иқтидорли болани иқтидорли каттага айлантириш прогнози бўйича қийинчиликлар юзага келади.
Муайян болани қобилиятли деб баҳолаш, асосан, шартли ҳисобланади. Боланинг энг ажойиб қобилиятлари унинг келажакдаги ютуқларининг бевосита ва этарли кўрсаткичи эмас. Болалик даврида намоён бўлган қобилият белгилари, ҳатто энг қулай шароитларда ҳам, аста-секин ёки жуда тез йўқ бўлиб кетиши мумкинлигига кўз юмиб бўлмайди. Иқтидорли болалар билан амалий ишларни ташкил қилишда ушбу вазиятни ҳисобга олиш айниқса муҳимдир. Гапни ишлатманг
"Иқтидорли бола" маълум бир боланинг мақомини белгилаш (қатъий равишда белгилаш) нуқтаи назаридан, чунки вазиятнинг психологик драмаси, бола "иқтидорли" бўлишга одатланиб қолганида, ривожланишнинг кейинги босқичларида тўсатдан объектив равишда тан олинишни йўқотганида яққол намоён бўлади. унинг эксклюзивлиги. Ихтисослаштирилган ўқув юртида ўқишни бошлаган, аммо кейинчалик у қобилиятли деб ҳисобланмаган болани нима қилиш кераклиги ҳақида оғриқли савол туғилиши мумкин.
Шундан келиб чиққан ҳолда, болалар билан амалий ишда "иқтидорли бола" тушунчасининг ўрнига "боланинг қобилият белгилари" (ёки "қобилиятли бола") тушунчасидан фойдаланиш керак.
Бир оз тарих
“Иқтидор” тушунчасининг моҳиятини тушунтириш учун биз унинг тадқиқотлари тарихи ҳақида қисқача тўхталамиз. Бу жуда муҳим, чунки фан томонидан илгари сурилган ва фан томонидан рад этилган эски назариялар ва ғоялар одамлар онгида яшашни давом эттирмоқда ва уларга йўналтирилганлик нафақат кўплаб нотўғри тушунчаларни келтириб чиқармоқда, балки таълим амалиётига жуда салбий таъсир кўрсатмоқда. ва таълим, ва шунинг учун тақдир болалар.
Узоқ вақт давомида одамларнинг индивидуал фарқларини аниқлайдиган совғанинг илоҳий келиб чиқиши тушунчаси устунлик қилди. Шундай қилиб, масалан, ҳатто Платон "... шоир санъат ва билимдан эмас, балки илоҳий тақдирдан яратади" деб ёзган.
Аммо ХIХ аср ўрталарида яна бир тушунча шаклланди. Машҳур инглиз олими Френсис Галтон, амакиваччаси Чарлз Дарвиннинг ишидан илҳомланиб, даҳо "даҳо маҳсулоти" деган ғояни фаол ривожлантира бошлади. У ўз замонасининг ва ўтмишдаги таниқли кишиларнинг насабномаларини синчковлик билан таҳлил қилиб, иқтидорнинг намоён бўлиши биринчи навбатда ирсиятга боғлиқлигини аниқ кўрсатган бир қатор нақшларни топди.
Аммо, кейинчалик, генетика пайдо бўлиши ва ривожланиши билан, ирсий белгиларнинг юқиши кўплаб омиллар воситачилиги ва тўғридан-тўғри эмаслиги исботланди. Бошқача қилиб айтганда, биз гаплашаётган совғани тўғридан-тўғри мерос қилиб бўлмайди, масалан, оилавий қаср, олижаноб унвон, ботинкада тегирмон ёки Коту, масалан, С. Перротнинг машҳур эртакидаги каби.
Бу ҳақда кейинроқ батафсил тўхталиб ўтамиз. Ҳозирча, биз иқтидор масаласини ўрганиш тарихидаги муҳим босқични қайд этамиз - Ф. Галтон, мажозий маънода, иқтидорли муаммоларни пасайтирди
"Замонавий қобилият тушунчалари."