|
Iqtisodiy siyosatning tasnifi:
Iqtisodiy siyosat sohasida tasniflashning turli yondashuvlari va mezonlari mavjud: sanoat, agrar, ijtimoiy, transport, tashqi iqtisodiy va boshqa sohalarni tarmoq, institutsional mezonlar asosida yondashuvda ajratish odatiy holdir. Moliyaviy, tarkibiy, kon'yunktura, narx, valyuta va iqtisodiy siyosatning boshqa yo'nalishlari funktsional yo'naltirilgan yondashuv asosida ko’rsatilishi mumkin.
Iqtisodiy siyosat davlatning iqtisodiy siyosatini birgalikda shakllantiradigan turli yo'nalishlar, elementlarning to'plamidir. Iqtisodiy siyosatni tashkil etuvchi asosiy elementlar quyidagilardir:
Pul siyosati;
Byudjet va soliq siyosati;
Investitsiya siyosati;
Sanoat siyosati;
Mehnat va bandlik siyosati, mehnat bozori, daromadlarni tartibga solish;
Tashqi iqtisodiy siyosat (xalqaro savdo iqtisodiy o'sishni tezlashtiradi, aholi turmush darajasini oshiradi. Tashqi savdoning muhim ko'rsatkichi sof eksport, ya'ni eksport qiymati va import qiymati o'rtasidagi farq) [4];
Iqtisodiy siyosatning boshqa yo'nalishlari.
Iqtisodiy siyosatni amalga oshirish usullarini qo'llash
Iqtisodiy siyosatning turli sohalarida iqtisodiy siyosat maqsadlariga erishish uchun turli xil chora-tadbirlar qo'llanilishi mumkin.
Fiskal (fiskal) siyosat doirasida to'g'ridan-to'g'ri chora-tadbirlar davlat xarajatlarini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Davlat xarajatlari, davlat sektorini moliyalashtirish, ijtimoiy ta'minot tizimini amalga oshirish orqali resurslar, tovarlar va xizmatlar bozorida xaridlar amalga oshiriladi. Davlat xarajatlari milliy mahsulot ulushi aholining barcha qatlamlari birgalikda foydalanishini ko'rsatadi. Ular YaIM dinamikasiga katta ta'sir ko'rsatadi. Fiskal siyosat doirasidagi iqtisodiy ta'sir choralari soliqlarni o'zgartirish siyosatini (turlari, stavkalari, undirish tartibi) o'z ichiga olishi kerak.
Investitsiyalarni tartibga solish orqali davlat moliyaviy va pul mexanizmlaridan foydalangan holda ijtimoiy takror ishlab chiqarish sur'atlari va nisbatlariga ta'sir qiladi. Investitsiyalar davlat byudjeti, mahalliy byudjetlar hisobidan ham, soliq imtiyozlari yordamida rag'batlantiriladigan xususiy investitsiyalar hisobidan ham amalga oshiriladi.
Pul-kredit siyosati doirasida davlat pul massasiga ta'sir ko'rsatadi. Davlat foiz siyosatiga, shu orqali korxonalarning investitsiyalari va aholi iste'moliga bevosita ta'sir ko'rsatishi mumkin. Investitsiyalar va iste'mol orqali davlat tomonidan tartibga solish YaIM hajmi va dinamikasiga ta'sir qiladi. Pul-kredit siyosati inflyatsiyaga katta ta'sir ko'rsatadi. Yo'nalishlardan biri inflyatsiyaga qarshi choralar tizimi bo'lib, u aholi va tashkilotlarning pulga bo'lgan talabini tartibga solishga qaratilganligi sababli daromadlarni tartibga solish siyosatini o'z ichiga olishi mumkin.
Ijtimoiy siyosat daromadlarni indeksatsiya qilish tizimini, yashash minimumini o'rnatishni o'z ichiga oladi. Bu, birinchi navbatda, kam ta'minlanganlarga yordam berish uchun muayyan dasturlarni amalga oshirishga qaratilgan. Ijtimoiy siyosat ta'lim, tibbiyot, madaniyat, ko'p bolali oilalarga yordam ko'rsatish, bandlik sohasidagi munosabatlarni tartibga solish kabi sohalarni qamrab oladi.
Tashqi iqtisodiy tartibga solish sohasidagi siyosat davlatning savdo siyosati, valyuta kursini boshqarish, tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning tarif va notarif choralari tizimini o'z ichiga oladi.
Mehnat bozorini tartibga solish bir qator yo'nalishlarda amalga oshiriladi:
1. Ish haftasining maksimal davomiyligini belgilash;
2. Eng kam ish haqini belgilash;
3. Ijtimoiy sug'urta badallarini to'lash tartibini belgilash;
4. Kadrlarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashni davlat tomonidan rag'batlantirish.
Ilmiy-tadqiqot sohasini davlat tomonidan tartibga solish ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning yuqori sur'atlarini saqlab qolish, iqtisodiyotning jadal rivojlanishini ta'minlash imkonini beradi. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda davlat ilmiy-tadqiqot ishlariga umumiy xarajatlarning 40% dan 50% gacha moliyalashtiradi, moliyaviy resurslar esa ma'lum bir loyiha uchun grantlar shaklida ajratiladi.
Ushbu davlat tomonidan tartibga solish vositalarining har biri o'z rolini bajaradi va boshqalarni to'ldiradi. Tizim har tomonlama qo'llanilganda va uning tarkibiy qismlari bir-biriga zid bo'lmasagina samara beradi. Agar siyosatni amalga oshirish natijasida maqsadlarga erishilmasa, bu effekt "Kobra effekti" deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
