1-мавзу: Халкаро савдонинг назарий ва услубий асослари


-мавзу. Ташки ва халкаро савдо сиисати



Download 272,92 Kb.
bet22/52
Sana07.04.2022
Hajmi272,92 Kb.
#535599
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   52
Bog'liq
Жахон иктисодиети ва халкаро МАРУЗА

4-мавзу. Ташки ва халкаро савдо сиисати.


4.1. Максади ва йуналишлари.

4.2. Ташки савдонинг нарх билан богликлиги.

4.3. Эркин савдо худудлари ва божхона иттифоклари.

4.4. БСТ (Тарифлар ва савдо бош битими (БСТ/ГАТТ)).


  1. 4.5.Божхона хамкорлиги кенгаши.


4.1. Максади ва йуналишлари.

Турли мамлакатлар жахон иктисодиитида ва алохида товар бозорларида турли мавкега эгадирлар. Уз манфаатларини химоя килиш учун халкаро савдонинг хар бир иштирокчиси маълум харакатларни амалга оширишга интилади, яъни бу сохада маълум сиисат юргизади. Халкаро савдо сохасида икки асосий сиисат тури мавжуд: ташки савдо сиисати; халкаро савдо сиисати. политика.

Ташки иктисодий сиисат хар кандай миллий иктисодиит тараккиитини таъминлашнинг мухим воситасидир. Бирбиридан фарк киладиган иккита модель мавжуд. Биринчи модель жахон бозори билан мустахкам боглик, экспортта ишлайдиган тармоклар устунлик киладиган очик икгисодиитни вужудга келтиришга каратилган. Иккинчи модель божхона тусикдари баланд ва импорт урнини босадиган ишлаб чикаришлар устун­лик киладиган махдуд хужаликни афзал куради.

Бизда вужудга келадиган конкрет шароитлар хисобга олинадиган очик иктисодиит модели асос килиб олинган. Бошкаришни тубдан ислох килиш, бозор муносабатларига утиш, чинакам мустакилликка эришиш Узбекистан иктисодиитининг очиклигига ва уиинг жахон хужалик алокаларига фаол кушилишига каратилган йулни амалга ошириш би­лан чамбарчас боглик. Бу эса жахон хамжамиятига кушилиш ва унда республика учун тула хукукли аъзо урнини таъминлаш асосида халкаро мехнат таксимотининг афзалликларидан мумкин кадар купрок фойдаланиш имконини бермокда.

Жахон бозорлари учун очик булган иктисодиитни шакллантириш, ушбу вазифани хал этишга каратилган ташки иктисодий фаолиятни ривожлантириш Узбекистон давлати мустакиллигининг кафолатларидан бири ва унинг халк хужалигини баркарорлаштириш омилидир. Икгисодий мустакилликни таъминлашнинг "факат уз кучларига таяниш" каби автаркияга хос назарияларга хеч бир алокаси йук. Хозирги шароитда халкаро мехнат таксимотидан мустакил яшаш мумкин эмас.

Хозир хатто катта худудга, куп миллионли ахолига, хилмахил ресурсларга эга булган мамлакатнинг хам бошка давлатлар билан доимий ва кенг куламдаги иктисодий алокаларсиз ривожланишини тасаввур килиш кийин. Миллий иктисодиитнинг хилмахил эхгиижлари куп ва тобора ортиб бораитган даражада чет элдан махсулот олиб кириш хисобига кондирилмокда.

Уз кучларига ишониб иш тутиш даври утиб кетди. Узиниузи таъминлаш йули хозирги шароитда иктисодий ва ижтимоий тараккиит йулидаги говга айланмокда, у ресурслардан нотугри фойдаланиш билан боглик хамда бозор иктисодиитига утишни кийинлаштиради.

Жахон тажрибасидан маълумки, ички бозорни тулдириш муаммоларини факат уз ишлаб чикариши хисобига самарали хал килишга уриниш маглубиятта махкумдир. Хози­рги инсон эхгиижлари шу кадар хилмахилки, уни "натурал хужалик" доирасида, мамлакатнинг жахон бозорларидан ажралган холда кондириб булмайди. Ипик иктисодиитни шакллантириш мукаррар суратда купгина тармоклар ва миллий якка хоким корхоналарга сочилиб кетган юз минглаб товарларни ишлаб чикаришга олиб келади.

Бундай шароитда бозор ракобати ва у келтириб чикарадиган сифатли ва арзон товарлар хамда хизматларнинг мулкуллиги хакида гап хам булиши мумкин эмас. Автаркия умуман хеч качон айникса уртача катталикдаги мамлакатда, миллий иктисодиитда ижобий натижалар ва фаровонликка келтирган эмас.

Жахон иктисодиитига киришнинг афзаллиги шундаки, ташкаридан буладиган ракобат таъсирида мамлакатнинг уз компанияларининг унумдорлиги ошади. Истеъмолчилар югадилар, чунки товарлар ва хизматларнинг тури купаяди, ихтисослашувнинг чукурлашиши ва халкаро ракобатнинг кучайиши туфайли нархлар пасаяди. Амалиит яна шуни хам курсатдики, очиктурдаги иктисодиит ташкаридан буладиган нокулай ларзаларга (иктисодий тангликлар ва бошкаларга) мослашишда катта имкониятларга эга ва у табиий ресурслар­дан самарасиз ва унумсиз фойдаланилишига камрок йул куяди. Бундан ташкари, иктисодий маконнинг кенгайиши ички бозорнинг нисбатан торлиги муаммосини баргараф этади ва оршкча, мамлакатда урнини топмаган инвестициялар окимини бошкa мамлакатлар ва минтакаларга йуналтириш имконини берадики, булар хам жадал ривожланаитган иктисодиитлар учун жуда мухимдир.

XX асрнинг охирги ун йиллигида фан-техника революциясининг янги боскичи ва хужалик хаити байналминаллашувининг чукурлашишида ташки иктисодий омилнинг роли тухтовсиз ошиб бормокда. Иктисодий ривожланишнинг асосий мазмуни эркинлаштиришнинг жахон микисида кейинги ун йилликда кенг куламда юз бериши бунинг исботидир.

Шу билан бирга бу тамойил социализмдан кейинги мамлакатлар учунгина эмас (бу мутлако аин ва табиийдир), балки жахоннинг ривожланаитган ва ривожланган мамлакатлари учун хам хосдир. Эркинлашгириш айрим олинган мамлакатнинг ичидаги иктисодий сиисат даражасида хам, шунишдек халкаро икгисодий муносабатлар даражасида хам намоин булмокда. Халкаро савдони, инвестициялар тартиботини капиталлар харакатини эркинлаштириш миллий иктисодиитининг самарадорлиги ва жадаллиги даражасини оширишга ва, бинобарин, иктисодий усишнинг мухим омили булишга кодир. Хозирга вактда дуни иктисодий макони узаро савдо ва инвестиция окимлари билан боглик миллий иктисодиитлар тармок эмас, балки борган сари купрок минтакавий ва миллий шуъбаларга эта ягона инвестиция, ишлаб чикариш, савдо майдонига айланиб бормокда.

Гарчи хар бир мамлакат, минтакалар иктисодий тараккиитда турли даражаларга эринган ва шунта мувофик хал хил иктисодий манфаатларга эга булишга карамай, эркинлаштириш ва интеграция бош тенденция булиб, у хали узок вакт амалга ошиб боради.

Миллий хужаликда ташки иктисодий алокаларнинг роли кандай? Гапни мамлакатда булмаган ики етишмаиттан ишлаб чикариш воситалари машиналар, ускуналар, курол асбоблар, бутловчи материаллар, агрегатлар, кисм ва деталлар, шунингдек кайта ишлаш учун хом аши ва ишлаб чикаришда фойдалани учун конструктив материалларнинг келиши айнан ана шу ташки иктисодий алокалар оркали таъминланишувдан бошлайлик.

Агар хакикатан хам энг мукаммал, илгор нарсалар сотиб олинса ва келтирилган машина хамда ускуналар минглаб яшчикларда базалар ва омборхоналарни банд килиб, маънавий эскириб ва жисмонан яроксиз холга келиб итмасдан, тез ва унумли ишлатилсагина, импорт килинган техника ва технологиянинг ишлаб чикаришга ижобий таъсири таъминланади.

Импорт Узбекистон халк хужалиги ишлаб чикаришида ишлатиладиган хом аши ва материаллар, чунончи, кора металлар прокати, кувурлар, юкори босимга чидайдиган полиэтилен ва бошкаларга булган талабни ковдиришда мухим роль уйнайди. Шу билан бирга ишлаб чикариш учун керакли бир катор хом ашг товарлари борки, уларга булган эхтииж батамом ики асосан ташки бозордан харид килиш хисобига кондирилади. Хом аши импортисиз, купгина товарларни узимизда ишлаб чикаришни камайтиришга, балки бугунлай тухтатишга тугри келган буларди.

Экспорт хам ишлаб чикаришга катта таъсир курсатади. У сотиш имкониятларини кенгайтиради, махсулотни сериялаб чикаришни купайтириш имконини беради ва хунга мувофик равишда унинг таннархини арзонлаштиради, самарадорликни оширади. Ташки бозорга махсулот етказиб бериш ишлаб чика­риш тузилишини кайта куришга, халкаро мехнат таксимотини хисобга олган холда уни янада унумли килишда ундайди.

Бошка давлатларга караганда анча кулайрок ишлаб чика­риш шароиьтаридан фойдаланиш ташки боэорда товар сотганда кушимча фойда олиш ва миллий даромадга капа хисса кушиш имконини беради. Экспортга товар чикариштабиий ресурсларни уалашгириш ва хужалик оборотига жалб эташучун кучли туртки беради ва иктисодий хаитни фаоллаштиради. Жахон бозорининг товарлар сифатига юкори галаблар куйиши мамлакатнинг узида сотиладиган махсулотга хам анча юкори техни­кавий шарглар жорий этилишига ирдам беради. Жахон бозорида эътироф этилган, у ерда бошка мамлакатларнинг махсулотлари билан катгик ракобатга дош бера олган товар ички бозорда хам юкори сифат меъири булиб колади.

Жахон бозори нархлари хам ишлаб чикаришнинг тузилишига ва махсулот сифатига уз таъсиршш курсатади, чунки улар муайян товарни чикариш учун килинадиган харажатларнинг жахондаги уртача даражасини курсатади. Улар харакатининг асосий тамойиллари кайси тармокпарни ривожлантириш, кандай товарларни ишлаб чикариш дуни буйича талаб билан таклифнинг узаро нисбатини хисобга олган ходда иктисодий жихатдан фойдалирок, нимани эса мамлакатдаги иш­лаб чикариш шароитлари бошкалардаги шундай шароитларга караганда нокулайрок булгани учун импорт билан алмаштириш максада мувофикрок эканлигини уйлаб куришга имконят тугдиради.

Ташки иктисодий алокалар фантехника тараккиитини жадаллаштиришга хам куп жихатдан ижобий таъсир курсата­ди. Бу жадаллаштириш факат энг янги техника ва технологияни олиб кириш оркалигина залас, балки борган сари купрок биргаликда илмий ишланмаларни амалга ошириш, тадкикотларни, лойихаларни бажариш, ускуналар, машиналар ва мате­риаллар намуналарини тайирлаш йули билан хам юз беради. Бу иш миллий ва халкаро илмий хамда ишлаб чикариш жамоалари томонидан хам халкаро, хам икки томонлама дастурлар доирасида амалга оширилади. Хамма даражадаги ходимларнинг ишлаб чикариш ва бошкариш сохасидаги илгор тажрибани эгаллаб ошиши мухим омилдир. Бунга ташки иктисодий алокалар хам катта имконияглар очиб беради. Бу алокалар бошка мамлакатларнинг маркетинг ю менежментни, илмий тадкикотларни, курилишдаги ишланмаларни ташкил этишдаги хамда энг самарали усулларни ишлаб чикаришга жорий этишдаш синовдан уттан тажрибасидан фойдаланиш имконини беради.

Ташки иктисодий алокаларнинг мамлакат ахолисини халк истеъмоли саноат ва озиковкат товарлари билан таъминлашдаги иштироки хам анча мухимдир. Бундай таъминлаш мазкур товарларни ишлаб чикарадиган янги корхоналарни куриш ва мавжудларини техника билан кайта куроллантириш учун чет элдан машиналар, ускуналар ва технологиялар хамда етишмаитган хом ахини харид килиш ва келшриш йули билан хам, шунингдек тайир буюмлар ва озиковкат махсулотларини бевосита юшорт килиш йули билан хам амалга оширилади.

Ташки иктисодий алокалар ишлаб чикариш корхоналарини янада мукаммалрок техника билан куроллантиришга, илгор технология ва тажрибани хамда ишлаб чикаришнинг янада унумлиpoк тyзилишини жорий этишга, табиий ресурсларни узлаштиришга чикарилаитган махсулот сифатини оширишга ирдам бериб, янги буюмлар чикаришни ташкил этишга кетадиган вактни кискартириб, ишлаб чикариш ва бутун хужалик фаолиятининг самарадорлигини оширишга, хосил килинган миллий даромадни купайтиришга капа хисса кушмокда. Улардан келадиган асосий самара ижтимоий сарфларни (мехнат, маблаг ва вакт сарфини) тежаш, мамлакатда ишлаб чикариш ва иктисодий хает учун янада кулайрок шароитлар яратиш хисобига юз беради.

Бирок ташки иктисодий алокаларнинг фойдалилиги, самаралилиги ва максадга мувофиклиги бу билан чекланмайди. Улар турли мамлакатларда худди шундай товарларни (ики улар урнини босувчи товарларни) ишлаб чикариш шароитларидаги ва шунга мувофик миллий харажатлардаги фарклар туфайли жахон боторида унумли айирбошлаш натижасида миллий даромадни сезиларли даражада оширади. Мамлакат чет эддан келадиган товарларни узида ишлаб чикариш учун киладиган харгясатлар (бундай ишлаб чикаришнп купинча импорпга карцш ишлаб чикаришдеб хам атайдилар) уларни ишлаб чика­ришни ташкил этихдагн чикимлар импорт учун хак тулашга керакли шварларни экспорт килиш чикимларидан (экспорт эквивалентидан) куп ики ортик булган холларда фойда куради.

Шундай килиб, миллий хужаликларнинг умум жахон мех­нат таксимотида фаол иштирок этиши уларнинг муваффакиятли фаолият курсатишини мухим шартига айланиб бормокда. Шу сабабли Узбекистон иктисодиитининг жахон хужалигига кушилиши масаласи жуда долзарб булиб колди. Факат шу йул билангина жахон фантехника ва иктисодий тараккиитига етишиб юриш мумкин; факат дунига очик икгисодиитгина жахон хужалигидан, халкаро мехнат таксимотидан келадиган ижобий импульсларни уз вактида кабул килиб олишга кодир. Аксинча, бугун дунидан "темир" ики "бамбук нарда" билан тусилган иктисодиит мукаррар суратда колокликка, тургунликка ва таназзулга махкумдир.

Миллий икгисодиитнинг жахон хужалигига муносиб равишда кириб боришига йуналтирилган стратегия республиканинг иктисодий салохиятига асосланиш реал вазиятдан келиб чиккан холда турилади ва у давлатимизни сиисий иктисодий ривожлантиришнинг асосий максадларига эришишга каратилган. Бунда иктисодий ислохотнинг ракобат мавжуд ички бозорларини вужудга келтириш ва ташки иктисодий фаолиятни эркинлаштириш чораларини уйгунлаштириш амалга оширилмокда.

Узбекистан Республикасининг халкаро бозорга мустакил суратда чикиши олдидаги бошлангич иктисодий салохияти жахон хужалигига самарали кушилишга умид килиш имконини берди. Бу салохиятга куйидагилар хос:

ер, минерал хом аши ва усимлик ресурсларининг катта захиралари, шунингдек кайта ишлаш саноатининг хом аши базаси сифатида кишлок хужалигини ривожлантириш учун кулай ноиб тупрок.иклим шароитларининг мавжудлиги;

республикани жахон хужалиги алокаларига тортишга имкон берадиган нисбатан ривожланган ишлаб чикариш инфратузилмаси, тупланган илмий техникавий салохият, барча боскич мутахассисларининг етарли даражада юксак тайиргарликка эгалиги;

ахолининг ва мехнат ресурсларининг юкори ва баркарор сурьатлар билан кайта тикланиб, халк хужалигини шиловчилар билан таьминланишини усишига хамда ишчи ва хизматчилар тайирлаш кенгайиб борган сари экспорт салохиятининг тез ва самарали ортиб бориши учун катта имкониятлар очилишига олиб келиши;

халкаро сайихликни ривожлантириш учун катта имкониятлар (жахоншумул ахамиятга молик кадимги идгорликлар, ноиб хордик чикариш шароитлари, анъанавий бадиий хунармандчиликларнинг кенг ийилганлиги кабилар)нинг мавжуд­лиги.

Узбекистонда иш энг аввало иктисодий ва ижтимоий хавфсизликни таъминлашга каратилган яхлит чоралар дастурини ишлаб чикиш ва амалга оширишдан бошланди. Бу чоралар республикада ишлаб чикариладиган махсулотни канча ишлаш даражасини чукурлаштиришни, хаммадан купрок валюта талаб киладиган импортни сикиб чикарадиган ишлаб чикаришларни ривожлантиришни назарда тутди. Бунинг натижасида икгисодиитнинг стратегия жихатидан мухим ресурслар билан узини узи таъминлаши ортди, иш билан бандлик баркарорлашди. валюта тежални ва ундан янада самаралирок фойдаланиладиган булди.

Тузилмавий силжишларни амалга ошириш куп микдорда капитал маблаг куйишни ва стратегия жихатидан мухим ресурсларни ишлаб чикаришни купайтиришга каратилган чора-тадбирлар дасгурини бажариш устидан маъмурий назоратни саклаб колишни талаб килди.

Агар нефть, олтин, бугдой каби ресурсларни ишлаб чикишни бир неча баравар купаитириш масаласи эркин бозор вахусусий капитал кучлари билан хал килинса эди, бунга ун йиллар кетарди. Мустакил Узбекистонда бунча буш вакт йуклиги сабабли давлат бошкарувининг, шу жумладан ташки иктисодий алокаларнинг хам, бутун кудрати аввал бошданок ана шу масалаларни хал килишга каратилди.

Ташки иктисодий фаолиятга давлатнинг кенг камровли якка хокимлигидан уни эркинлаштиришга утишнинг бир неча йил давомида, боскичмаг боскич амалга оширилиши хам йирик иктсодий хокимиягни давлат кулида туплаш заруратини тугдирди.

Ташки иктисодий фаолиятни эркинлаштиришнинг биринчи боскичида бир катор мухим масалаларни хал килган меъирий база ишлаб чикилди ва кабул килинди.

Айни вактда умумреспублика экспорт ресурсларини ташкил этувчи пахта, ипак, коракул, мармар, олтин ва бошка товарларни экспорт килишга булган мутлак хукук давлат кулида колди. Ташки иктисодий фаолият умуман давлатнинг каттик назорати остида булди, экспорт ва импорт операцияларининг купчилик кисми буйича тариф билан ва тарифсиз бошкаришчоралари кулланилди. Экспорт тушумининг дав­лат кулида марказлашуви мисли курилмаган киска муддатларда структуравий кайга куриш масалаларини хал килишга имкон бериб, мамлакатнинг валюта ресурсларини маъмурий йул билан назорат килишни талаб килар эди.

Бир катор стратегик ресурсларни импорт килишнинг урнини босиш сохасидаги катъий чоралар мамлакатнинг сиисий иктисодий хавфсизлигини анча оширишгагина эмас, балки ташки иктисодий алокаларни реал эркинлаштириш учун шароитлар яратишга хам ирдам берди.

Ислохотларнинг янги боскичида ташки иктисодий фаоли­ятни эркинлаштириш иктисодий сиисатнинг асосий вазифаларини хал килишда энг мухим омил булди. 1994-1995 йилларда ташки иктисодий сохада амалга оширилган узгаришлар энг аввало Узбекистоннинг халкаро мехнат таксимоти тизимига янада самаралирок кириб боришига ва чет мамлакатлар билан иктисодий асосланган савдо муносабатларини шакллантиришга каратилди.

Узбекистан Республикасининг ташки иктисодий алокалар сохасидаги янги стратегияси куйидагиларни уз ичига олади:

экспорт-импорт операцияларини марказлашувдан холи килиш;

давлат эхтиижлари. учун керакли товарларни экспот ва импорт килиш устидан назоратни кучайтириш;

давлат учун стратегик мухим булмаган товарларни экс­порт килишни осонлаштириш;

стратегик мухим товарларни экспорт килишдан келадиган валюта тушумини назорат килишни кучайтириш;

чет эл инвестицияларини жалб этиш ва экспорт фаоли­ятини ривожлантиришдан иборат давлат сиисатини бутунчоралар билан рагбатлантириш.

Ташки иктисодий алокалар мажмуасининг миллий иктисодиитга таъсир курсатиши муайян микдор ва сифат курсаткичларида бахоланиши мумкин.

Энг аввало республиканинг халкаро иктисодий муносабатлардаги иштироки ики уларга жалб этилиши кандай эканлигини билиш мухимдир. Бу экспортнинг ялпи миллий махсулотга (ЯММ) нисбати билан белгиданади. Бу курсаткич мамлакатнинг экспорт квотаси деб аталади. У канча юкори булса, давлат халкаро иктисо­дий муносабатларга шу кадар юкори даражада жалб этилган булади.

Бирок бу курсаткич халкаро иктисодий муносабатларнинг сифат тузилишини курсатмайди, Шу сабабли уни ифодаловчи яна бир курсаткичдан фойдаланилади. Бу реал экспорт квотаси булиб, у экспортнинг мамлакат саноат ишлаб чикаришига нисбати билан улчанади. Ривожланган мамлакатлар учун у тахминан 4050 фоизга тенг.

Ташки иктисодий алокаларнинг самарадорлигини бахолаш учун купгина курсаткичлар кулланилади. Шулардан куйидагиларини алохида курсатамиз:

1. Экспортнинг валюта самарадорлиги курсаткичи. У ташки бозорда товарларни сотишдан тушган соф валюта тушумининг мамлакатда уларни ишлаб чикариш ва ташишга килинган харажатларга, агар товарлар кредитга сотилган булса, кредит таъсирининг коэффициентини хисобга ол­ган холдаги нисбатини ифодалайди. Товар кредитга сотилганида экспортнинг самарадорлиги одатда камаяди, бирок кредит берилмаса, товарларни ташки бозорда сотиш купинча кийинлашади, баъзан эса умуман мумкин булмайди.

2. Импортнинг валюта самарадорлиги курсаткичи мамлакатга олиб келинган товарларнинг уларни ишлаб чикаришнинг ички шартшароитлари буйича уларни сотиб олиш ва чегарагача етказиб келтиришга килинадиган тулик валюта харажатларига нисбатидир.

Экспортдан килинган зарарлар купинча импортдан килинган даромадлар билан копланиши туфайли, юкорида айтиб утилган курсаткичларни тугрилаш учун тузатиш коэффициентлари: импорт учун экспорт эквиваленти самарадорлиги коэффициенти ва шунта мувофик экспорт учун импорт эквиваленти самарадорлиги коэффициенти жорий этилади. Экспорт учун коэффициент муайян мам­лакатга товарлар экспорт килишдан тушган жами валю­та тушумини уларни ишлаб чикаришга килинган барча харажатларга булишдан утадиган сондир, импорт учун коэффиииент эса импорт килинган товарларни мамлакатнинг узида ишлаб чикарилган такдирда сарфланиши мум­кин булган харажатларни бу товарлар хакини тулаш ва келтиришга кетган валютадаги харажатлар суммасига булиш натижасидир. Чет эл валюталарининг харид кучи буйича хам тузатиш киритилади.

3. Ташки савдо айирбошлаш самарадорлигининг курсаткичи суратдаги импорт килинган товарларнинг киймат бахоси (мамлакатнинг узида ишлаб чикарилган такдирда уларга ики улар урнини босувчи товарларга килинадиган барча харажатлар)ни курсатувчи сонни махраждаги экспорт килинган товарларни ишлаб чикаришга ва ташишга сарфланган барча халк хужалик харажатларини билдирадиган сонга булишдан чиккан булинмани билдиради. Бу, курсаткични хажм (киймат) жихатидан тенг булган экспорт ва импорт учун аниклаш керак. Муганосиб булмаган кисми учун экспорт ики импортнинг самарадорлик курсаткичи (кайси бири куплиги) алохида алохида аникланади. Ускуналарни импорт килиш самарадорлигини бахолаганда вакг ва сифат омилига тузатиш киритилиши мумкин.

4. Лицензия сотиб олиш самарадорлигининг курсатки­чи шундай нисбатдирки, унинг суратида чет элдан сотиб одинган янги технологияга ики бошка янгиликка лицензиядан вакт омилини хисобга олган холда фойдаланишдан келадиган халк хужалик самараси микдори, махражида эса лицензия хакини тулаш учун зарур булган товарларни ишлаб чикаришга килинадиган харажатлар туради. Ли­цензия олишсотиш муносабати билан Товар айирбошлаш ва хамкорлик килишнинг фаоллашувй ва фойдаси сингари омиллар хам хисобга олинади.

Юкорида айтиб утилган курсаткичлар нисбийдир. Улар олинган фойданинг ики килинган харажатларга нисбатан курилган зарарнинг даражасини, яъни айирбошлашнинг сифат томонини билдиради, аммо микдор ифодасини, ташки иктисодий фаолиятдан келадиган самаранинг мутлак микдорини билдирмайди. Ана шу микдор импорт килинган товарлар мамлакатнинг узида ишлаб чикарилганида халк хужалиги киладиган барча харажатлар билан экспорт килинган товарлар учун килинган ана шундай харажатлар уртасидаги фаркка тент булади ва одатда етказиб бериладиган ва харид килинадиган товарларнинг йиллик хажмида хисоблаб чикарилади.

Шу тарика аникланадиган самарани билвосита самарадан фаркли уларок, бевосита самара деб хисоблаш ке­рак. Билвосита самара ана шу алокаларнинг фантехника тараккиитини жадаллашгиришга, янги ишлаб чикаришларни ташкил этиш муддатларни кискартиришга ва янги махсулот чикариш узлаширишга, моддий (то­вар) балансларини яхшилашта, мамлакатда иктисодий хаитни фаоллаштиришга таъсир курсатиши натижасида вужудга келади.




Download 272,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   52




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish