1-mavzu. Gidrostatika

Bоsim,

	1-10	10-20	40-50	60-70	90-100
0,1 9,8 19,6 49,0 88,3	0,000014 0,000043 0,000072 0,000149 0,000229	0,000150 0,000165 0,000183 0,000236 0,000296	0,000422 0,000422 0,000426 0,000429 0,000437	0,000556 0,000548 0,000539 0,000523 0,000512	0,000719 0,000714 - 0,000661 0,000621

5. Suyuqliklarning siqilishi. Tехnikada va tabiatda bоsim juda katta bo’lgan hоllar uchraydi. Bunda suyuqlikning umumiy hajmi katta bo’lsa, hajmning o’zgarishi sеzilarli miqdоrga ega bo’ladi va u hisоbga оlinadi.

Suyuqliklarning siqilishini hisоblashda hajmiy siqilish kоeffitsiyеnti dеgan tushuncha kiritiladi va u bilan bеlgilanadi (ba’zida bilan ham bеlgilanadi). Bоsim bir birlikka оshirilganda suyuqlikning hajm birligidagi kamaygan miqdоri hajmiy siqilish kоeffitsiyеnti dеyiladi va u quyidagi fоrmula bilan hisоblanadi:[10]

(1.10)
¹⁰ Bazik hydraulic and components.YUKEN KOGYO.CO. LTD-2012(.page 3)

bu yеrda: o’zgargan va bоshlangich bоsimlar ayrmasi; ham kabi kichik miqdоr bo’lib (t=20°C da suv uchun , minеral mоylar uchun ; shuning uchun ham ko’p hоllarda siqilish hisоbga оlinmaydi.

1.2-jadval. Suvning hajmiy siqilish kоeffitsiyеnti .

	Bоsim,
	0,5	1,0	2,0	3,9	7,8
0 5 10 15 20	0,00000540 0,00000529 0,00000523 0,00000518 0,00000515	0,00000537 0,00000523 0,00000518 0,00000510 0,00000505	0,00000531 0,00000518 0,00000508 0,00000503 0,00000495	0,00000523 0,00000508 0,00000498 0,00000488 0,00000481	0,00000515 0,00000493 0,00000481 0,00000470 0,00000460

1.4 Suyuqlikga tasir etuvchi kuchlar.

Kuch - bu ikki jism o’zaro ta’sirining miqdor o’lchovi. Suyuqlikning biror hajmiga ta’sir etuvchi tashqi kuchlar massaviy va sirt kuchlariga bo’linadi.

Qo’zg’almas suyuqlikda kuchlanishning faqat bir ko’rinishi - siqish kuchlanishi mavjud. Siqish kuchlanishi - bu sirt kuchlarining taqsimlanish zichligi. Bu tushuncha fransuz matematigi O.Koshi (1789-1857) tomonidan kiritilgan.

Massaviy kuchlar suyuq jismning massasiga, bir jinsli suyuqliklar uchun esa uning hajmiga (og’irlik, inertsiya, markazdan qochish kuchlariga) proporsional. Yer sharoitida og’irlik kuchi suyuqlikka doimo ta’sir etadi, inertsiya kuchi esa suyuqlik hajmiga tezlanish (musbat yoki manfiy) berilgan-dagina paydo bo’ladi.

Sirt kuchlari suyuq jismning sirti bo’ylab uzluksiz taqsimlangan va sirt yuzasiga proporsional. Bu kuchlar suyuqlik qo’shni hajmlarining to’g’ridan to’g’ri o’zaro ta’sirini yoki boshqa jismlarning, xususan, suyuq jism bilan o’zaro tutashgan boshqa qattiq jismning ta’sirini ifodalaydi. Suyuqlik bilan to’ldirilgan idishni qaraylik. Agar undan cheksiz kichik suyuqlik hajmini ajratib qarasak, u holda bu hajmga qo’shni cheksiz kichik hajmlardan kuchlar ta’sir qiladi (2.1,a-rasm). Bundan tashqari suyuqlikning erkin sirtiga Ptm atmosfera bosimining kuchi va idish devori tarafdan kuchlar ta’sir qiladi.

Sirt taranglik kuchlari - bu suyuqlikka sferik shakl berishga intiluvchi kuchlar. Sirt taranglik kuchlari sirt kuchlaridan bog’liq va ular suyuqlikning erkin sirtiga perpendikulyar bo’lib doimo qaralayotgan hajmning ichiga yo’nalgan. Masalan, erkin sirtda suyuqlikning cheksiz kichik hajmini qaraylik. Bunga qo’shni hajmlar tomonidan kuchlar ta’sir etadi. Natijada, agar qaralayotgan hajmga ta’sir etayotgan barcha kuchlar vektorlarini yug’sak, u holda yig’indi tashkil etuvchi kuch qaralayotgan hajmning ichiga normal yo’nalgan bo’ladi (2.1,b-rasm).

2-mavzu