1-mavzu: Geometrik materiallarni o'rgatish metodikasi

Uzunlik o'lchov birligi
Dastlabki bosqichda o'qituvchi (ustoz) o'quvchilar mazkur miqdor haqida qanday tasavvurga ega ekanligi bilan qiziqadi. Ви maqsadga ikkita bir xil rangli, аmmо turlicha uzunlikka ega bo'lgan qalamlar olib, o'quvchilarga ulami ta'riflab berishni taklif etadi. O'qituvchi bolalamingjavobini yo'naltiruvchi savollar bilan ulaming diqqatini aynan qalarnlaming uzunligiga qaratadi, ya'ni ularning biri uzunroq, ikkinchisi qisqaroq ekanligini, qalamlami bir-biriga taqqoslash yo'li bilan isbotlashga erishadi. O'qituvchi bunday mashqlami уапа boshqa predmetlarda, modeIlar, rasmlarda davom ettirib, o'quvchilarda har bir predmet uchun zaruriy bo'lgan sifat - uzunlik bo'lishini, ulami bir-biriga taqqoslash yo'Ji bilan уа chamalash yo'li bilan aniqlash mumkinligini tushuntiradi
Turli kesmalami taqqoslash uchun o’lchamlardan foydalanish o'quvchilaming o'lchash jarayoni zaruriyatini anglashga tayyorlaydi. Masalan: doskada uzunliklari 90 sm уа 120 sm bo'lgan ikki chiziq tortiladi. Ви chiziqlami shunday joylashtirish kerakki, ulaming qay biri uzun уа qisqa ekanligini darhol asoslab berish iloji bo'lmasin (ulami taqqoslash iloji yo'q). O'qituvchi o'quvchiga uzunligi 30 sm bo'lgan o'Icharnni berib, uning yordamida chiziqlami bir - biriga taqqoslashni so'raydi. Erishilgan natija 3<4 tufayli shunday хиlosaga kelinadiki, chiziqlaming birinchisi ikkinchisidan qisqaroq ekan. Аупап, shunday mashq uzunligi 15 sm bo'lgan o'Icham bilan ham bajariladi. Natija 6<8 tufayli уапа i1garigi yakun - birinchi chiziq ikkinchisidan qisqaroq ekanligi ta'kidlanadi. Keyingi o'quvchiga birinchi o'lcharnni ikkinchi chiziqqa ko'yib, ikkinchi o'Icharnni esa birinchi chiziqqa qo'yib o'Ichashni tavsiya etadi.
Birinchi galda 4, ikkinchi galda 6 raqami chiqadi, ya'ni 4<6. O'qituvchi «birinchi chiziq ikkinchisidan uzunroq chiqayaptimi?», «Ehtimol biz noto'g'ri o'ylagandirmiz?» deb so'raydi. Yuzaga kelgan vaziyat o'quvchilarda o'lchov jarayonida bu xii o'lchamlardan foydalanish zaruriyatini tushunib yetishga xizmat qiladi. Bu holat esa miqdorlaming raqamli ifodasi o'lchov birligi bilan bog'liqligini tushunishga olib keladi. Bu tushunchani anglab etish turli mashqlar orqali erishiladi. Guruh ( sinf)larda, masalan quyidagi shaklda amaliy ishni o'tkazish mumkin. Har bir partaga zangori rangli o'lcham modeli va ikkita o'lchov kesmasi (biri qizil, ikkinchisi yashil ranglar) qo'yiladi. O'qituvchi sinfga qarab chap tomonga o'tirganlar qizil o'lcham bilan, o'ng tomonga o'tirganlar «yashil o'lcham bilan o'lchaydilar> deydi. O'lchov davomida turlicha raqamlar chiqadi. Shunda o'qituvchi bolalar diqqatini tortib,»Bir narsa o'lchansa-yu,turlicha natija chiqishi murnkinmi?» deb savol beradi. O'quvchilar bu jarayon davomida turlicha o'lchov birliklari bilan o'lchaganlarini tushinib etishlari kerak. Mana shunday topshiriqlami ham berish murnkin: «Uch o'quvchi bir o'lchamni o'chadilar (kesma avval daffarga chizib beriladi) bolalardan birining natijasi 8, ikkinchisi 4, uchinchisida 2 chiqdi. «Xo'sh, nega bunday chiqdi? Ularning qaysi biri to'g'ri?». O'quvchilar esa, o'lchov olib borgan bolalarning birinchisi o'lchov birligi sifatida bir katakni, ikkinchisi ikki katakni, uchinchisi to'rt katakni olganini anglab olishlari zarur bo'ladi.»Aniq o'lchov olib borgan bolalar o'lchov birligini aniq belgilab olib, ko'rsatib o'tganida barchasi haq bo'lar edi.»-degan hulosaga kelishlari lozim. Shundan so’ng o'qituvchi doskadagi quyidagi shartli yozuvlarni ko'rsatadi. 8 .. ,4 .. ,2 ... ,. Ana shu kabi amaliy mashg'ulotlardan so'ng o'quvchilar uzunlikni o'lchash uchun o'lchov birligi - santimetmi qo'llash zarurligi haqidagi xulosaga olib kelinadi. O'qituvchi bolalarni chizg'ich (lineyka) bilan tanishtirib, chizg'ich yordamida kesmalarning uzunligini o'lchash qoidalari tushuntiriladi. O'quvchilar bir nomdagi o'lchamlarda berilgan uzunliklami qo'shish va ayirish, kesmalarini uzaytirish va qisqartirish, ulami taqqoslash, uzunliklar umumiy yig'indisi (jamlamasi) ni topish kabi mashqlami bajaradilar. Kesma uzunligi tushunchasi predmetlarni uzunligi bo'yicha taqqoslash asosida kiritiladi.
Amaliy ishlar so'zlar yordamida ifodalanishi bilan kuzatiladi. Uzunliklari bo'yicha "teng", "teng emas" so'zlarining mazmunlari "bir xii", "uzunroq", "qisqaroq" kabi so'zlar bilan ifodalanadi. l-sinfda santimetr, metr, detsimetr, kilogramm, ... o'ichoviari o'rganiladi.
O'quvchilar sm haqida ayoniy tasavvur hosil qilisblari uchun sm modelini katakli qog'oz varag'idan taydalanib tushuntiriladi quvchilar:
1) Berilgan kesmani o’lchash.
2) Berilgan uzunlikdagi kesmani yasash (chizish) masalasini hal qilishlari kerak.
Bu masalani yechishning 2 ta usulini ajratish mumkin. Birinchi usul- ustiga qo'yish usuli. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, o'lchanayotgan yoki olinayotgan kesma santimetrining modellari bilan qoplanadi va ularning soni sanab chiqiladi. Bunday ish bolalaming bar biri sm ni "payqasblarida", sezilarli yordam beradi. Ikkinchi usul- qo'yib borish usulini ketma-ket bajarish. O'quvchilar o'lchashda chizg'ichdagi chiziqlarni emas, balki kesmaga o'lchov necha marta joylashishini aniqIashni o'rganib bo’lganlaridan so’ng raqamlar bilan belgilashadi. O'quvchilami uzunlikni yangi birligi detsimetr bilan tanishtirishda ikkinchi o'nlikni o'rganish munosabati bilan boshlanadi. Detsimetr modeli yordamida o'lchashga doir ba'zi mashqlami keltiramiz.
Topshiriq 1. Chiziqchadan foydalanib o'lchov ishlarini olib borish usullarini bolalarga tushuntiring. Amaliy mashiqlar davomida detsimetr va metr kabi yangi o'lchov borliklari kirib keladi. Bu o'lchamlar o'rtadagi munosabat mashqlar yo'li bilan bolalar ongida o'mashib qolishiga erishiladi.
Topshiriq 2. Uzunlik o'lchovlari detsimetr, santimetr, millimetr, metr, kilometr tushunchalari bilan tanishtirish maqsadida dars soatini ma'lum tartibda qismlarga bo'lib, mashg'ulotni shu tartibda o'tkazing.
Topshiriq 3. Qaysi sinflarda ushbu mashgulotlami o'quvchilar bajara oladilar; lavoblarni asoslang. Ikki xii uzunlik birliklarini qo'shish va ayirish, ularni ko'paytirish va bo'lish uchunchi sinfda o'tiladi. U mashqlarni bajarishda o'quvchilarda o'lchamlar o'rtasidagi nisbatlardan foydalanadilar va tajribalarni yozma mashqlar bilan mustahkamlaydilar.
Topshiriq 4. Ikki xii nomdagi uzunliklarni qo'shish va ayirish, shuningdek, ularni ko'paytirish va bo'lishni o'zlashtirish mashg'ulotIarida qanday usul va uslublardan foydalanishni maqsadga muvofiq mashg'ulotlarda ko'rsatilgan topshiriqlar bo'yicha ish olib borish.