|
22-Mavzu. Qog’ozdagi xaritalarni raqamli xaritalarga o’tkazish yo’llari
Mazmuniga koʻra xaritalar umumgeografik va mavzuli (tematik) xaritalarga boʻlinadi. Umumgeografik xaritalar masshtabi boʻyicha — yirik masshtabli, oʻrta masshtabli va mayda masshtablilarga boʻlinadi. Lekin ular qaysi masshtabda tasvirlansa ham, ularning mazmunini tashkil etgan elementlarning asosiylari saklanib qoladi. Bular — suv obyektlari, relyef, tuproq va oʻsimlik qoplami, aholi yashaydigan joylar, aloqa yoʻllari va aloqa vositalari, davlatlar va ulardagi maʼmuriy chegaralar hamda ijtimoiy-iqtisodiy elementlar (sanoat, qishloq xoʻjaligi va b.)dir. Mavzuli xaritalar birorta mavzuga bagʻishlangan boʻladi. Mavzu toʻliq tasvirlanadi, lekin geografik asosini umumgeografik xaritalarning elementlari tashkil qiladi, yaʼni mavzuga mos qilib geografik asos yaratiladi. Mavzuli geografik xaritalar ikki sinfga — tabiiy geografik xaritalar va ijtimoiy-iqtisodiy geografik xaritalarga boʻlinadi. Tabiiy geografik xaritalarga geol., tektonika, geofizika, seysmologiya, yer osti suvlari (gidrogeologiya), geomorfologiya, iklim, gidrologiya, tuproq, oʻsimlik va hayvonot dunyosi, ekologiya va b. sohalarga bagʻishlangan xaritalar kiradi. Ijtimoiy-iqtisodiy xaritalarga aholi va demografiya, sanoat, q. x., transport, maishiy xizmat, atrof muhitni muhofaza qilish, siyosiymaʼmuriy xaritalar va h. k. kiradi. Geografik xaritalar tasvirlangan xududiga kura, dunyo, materik, okean, alohida mamlakatlar, regionlar, viloyat va tuman xaritalariga boʻlinadi. Vazifasiga koʻra, maxsus xaritalar (oʻquv, turistik, navigatsiya, loyiha va h. k.)ga ajratiladi. Hududni batafsil tasvirlaydigan universal maqsadli umumiy geografik xarita. Xaritaning mazmuni quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi: geodezik nazorat punktlari, uy xo'jaliklari. va madaniy ob'ektlar, relyef, gidrografiya, o'simliklar, tuproq, yo'llar, aloqa vositalari, chegara va to'siqlar. Masshtabiga koʻra topografik xaritalar yirik masshtabli (1: 100 000 va undan katta), oʻrta masshtabli (1: 200 000 – 1: 1 000 000) va kichik masshtabli yoki suratga olish-topografik (1: 1 000 000 dan kichik) ga boʻlinadi. Katta masshtabli xaritalar dala topografik yoki aerotopografik suratga olish materiallaridan tuziladi, qolganlari esa yirik masshtabli manbalardan tuziladi. Rivojlanish bilan kosmik suratga olish kompilyatsiya qilish va yangilash uchun topografik xaritalar kosmik tasvirlardan keng foydalana boshladi. ematik xaritalar faqat bir yoki bir nechta voqealarni batafsil ko'rsatadi. Tematik xaritalarga misollar:
oʻsimliklar xaritasi, iqlim xaritasi, geologik xarita, tuproq xaritasi, siyosiy xarita va boshqalar.Umumiy geografik xaritalarda tabiiy ob'ektlar va hodisalar (rel'ef, daryolar, ko'llar, o'simliklar) va ijtimoiy-iqtisodiy ob'ektlar (aholi punktlari, yo'llar, sanoat korxonalari) teng darajada batafsil tasvirlangan. Ularda nomlar yozilgan: okeanlar, daryolar, dengizlar, qo'ltiqlar, bo'g'ozlar, ko'llar, daryolar; qit'alar, orollar, burunlar; tekisliklar, tog'lar, tizmalar; aholi punktlari ning o'ng tomonida aholi punktlari nomlari ko'rsatiladi ramzi, janubiy ramkaga parallel yoki eng yaqin parallel bo'ylab. Daryolarning nomlari kanalning o'rtasida yoki uning o'qi bo'ylab, dengizlar, orollar va davlatlar nomlari esa kattaroq uzunlikdagi yo'nalishda joylashgan konturlar ichida joylashgan. Raqamli xaritani tasowur qilish uchun, oldin quyidagi ihoralar bilan tanishish kerak: Raqamli xarita — bu vektor yoki rastr shaklidagi umumgeografik yoki mavzuli xaritani maium formatda yozilgan, uni saqlash, taxrir qilish va qayta ishlashni
tu’minlovehi raqamli xarita ko‘rinishidir (G AT taiim ining taxsil olish s(andartlari).
Yer yuzining raqamli modeli - yer yuzasi obyektlarining va ular orasidagi munosabatlaming raqamli tarzdagi mantiqiy — matematik ifodasi. Yuqorida aytilgandek, hamma atributiv ma’lumotlami bitta jadavalda saqlash shart emas. Har xil manbalaming axborotlarini turli jadvallarda saqlagan holda bitta katta jadvalga mantiqan
hirlashtirish mumkin. Buning uchun barcha jadvallarga bir xilda ustun tanlanadi - obyekt tartib raqarni yoki identifíkatori, ya’ni har bir jadval o'zining dastlabki ustuniga (indeksiga, kalitiga) ega boiishi kerak - jadvaldagi ustunlar yoki ustunlar to‘plami ushbu
jadvalda keltirilgan ma’lumotlami bir xilda ta’riflab boshqalardan farqlaydi. Jadvallar orasidagi bog‘lanish birinchi jadvalga ikkinchi jadvaldagi indeks qiymatiga ega boigan ustunni qo‘shish bilan hosil qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
