|
3-Mavzu. Geografik axborot tizimida qollaniladigan atamalar
GATni ilmiy-texnik adabiyotlarda ko‘pchilik mualliflar u yoki bu muhim yo‘nalishi, belGATi yoki boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha tizimlashga harakat qilmoqdalar. Eng ko‘p tarqalgan tasnif bizningcha qo‘yidagi xossalarga asoslangan bo‘lishi kerak: maqsadiga ko‘ra - foydalanish sohasi va hal etayotgan masalalari va vazifalari bo‘yicha;
bo‘yicha; - qamrab oigan hududiga ko‘ra - mazkur GAT maiumotlari
bazasini tashkil etadigan raqamli kartografik maiumotlar masshtablari qatori bo‘yicha;
- geografik maiumotlami tashkil etish usuliga ko‘ra - kartografik maiumotlami EHM xotirasiga kiritish formad, saqlashi, ishlov berishi va tasvirlashi bo‘yicha.
GAT maqsadiga ko‘ra - ko‘p maqsadli, axborotma’lumotnomali, monitoring va inventarizatsion, tadqiqotli, boshqaruvli, o‘quv ishlariga moijallangan, nashrli va boshqa yo‘nalishli bo‘lishi mumkin. Muammoli - mavzuli yo'nalishiga ko‘ra - ekologik va tabiatdan foydalanish maqsadlari uchun, ijtimoiy-iqtisodiy, yer kadastriga oid, geologik, muxandislik inshootlari va shahar ho‘jaligi, favquloddagi vaziyatlar, ekologik, navigvsiion,
transport, savdo-marketing, arxeologik va boshqa yo‘nalishlilarga ajratiladi.
Qamrab oigan hududiga qarab - global, umummilliy, regional, lokal, sohalar miqyosidagi GATlarga boiinadi. Geografik maiumotlami tashkil etish usuliga qarab - vektorli, rastrli, vektor-rastrli yoki uch oicham li GATlar boiishi mumkin. Har bir amaliy sohalarda o‘ziga xos maxsus talablar, iboralar mavjud, lekin GAT boshqa axborot tizimlaridan farqli ravishda fazoviy geografik xususiyatli axborotlar bilan ishlaydi. Bugungi kunda GATni qoilayotgan soha va tarmoqlar sifatida quyidagilami keltirish mumkin:
1. Yer resurslarini boshqarish, yer kadastrida.
2. Ishlab chiqarish infratizimi, ulami boshqarish va obyektlar inventarizatsiyasida.
3. Shahar qurilishida, arxitektura, sanoat va transport qurilishini loyihalashda, muhandislik izlanishlarida va rejalashtirishda. Istalgan soha bo'yicha mavzuli xaritalashtirishda, atlaslar va mavzuli xaritalami tuzishda.
5. Dengiz kartografîyasi va navigatsiyasida.
6. Aeronavigatsion xaritalashtirishda va havo kemalari
hurakatini boshqarishda.
7. Suv resurslarini boshqarish va suv kadastrida; suv obyektlarining inventarizatsiyasi va suvning mavsumiy va yillik: holatlari hamda bashoratlashda.
8. Navigatsiya va yer transporti harakatini boshqarishda.
9. Masofadan turib zondlash va kosmik moniloringda.
10. Tabiiy resurslardan foydalanish va ulami boshqarishda (suv, o‘rmon xo‘jaligi va boshqalarda).
11. Joy relyefini tasvirlash va tahlil qilishda.
12. Tabiiy muhitdagi jarayonlarai modellashtirish, tabiatni muhofaza qilish tadbirlanii olib boishda.
13. Ekoiogik muamrnolami belgilab, dolzarbligini baholashda va ulami bartaraf etish choralarini ishlab chiqishda va boshqalarda.
Ro‘yhatda keltirilgan sohalami bir nechta asosiy guruhlarga ajratsa boiadi: birinchi guruhga hisob-ro‘yxatli sohalami kirish mumkin, ularda GAT joyda bajarilgan o‘lchashlar natijalariga tayanadi (masalan, yer kadastri, katta korxonalamirig taqsimlangan ishlab chiqarish infrastrukturasini boshqarish va
boshqalar); ikkinchi guruhga, GAT tizimida boshqarish va qaror qabul qilish ishlarini bajarishga mo‘ljallaiigan sohalami; uchunchi guruhga modellashtirish va murakkab tahlillam i o‘z islilarini bajaradigan sohalami kiritish mumkin. Ro‘yhatdagi sohalardan eng ko‘p GAT bilan ishlaydiganiari asosan, birinchi guruhga taalluqli. Shu sababli bugungi kunda. amalda qo‘Hanilayotgan va
loydalanilayotgan GATlaming ko'pchiligi o‘lchash natijalarini qayta ishlab chiqishga va ulami tahlil qilishga mo‘ljalIangan. GAT bilan ishlayotganda kompyuter ekranida bir yoki bir nechta xaritani (yoki pian-sxemani) ko‘rish mumkin. Ish jarayonida tasviming detallashganlik darajasini oson o‘zgartirish,
uyrim elementlarini kichiklashtirish yoki kattalashtirish mumkin.
Masalan, shaharda biror bir uyni, uning pod’ezdini, atrofidagi obyektlami ko‘rishimiz mumkin. Bundan tashqari, Siz maiumotlaming mavzuli tarkibi
bo‘yicha boshqarish ishlarini ham olib borishingiz mumkin, masalan, foydali qazilmalar xaritasida ish paytida kerakli boMmagan ba’zi foydali qazilmalar tasvirlangan xaritalami yopib qo‘yish;
Do'stlaringiz bilan baham: |
