1-Mavzu. Geografik axborot tizimining tarifi

1-Mavzu. Geografik axborot tizimining tarifi


Oxirgi bir necha o‘n yillardan buyon insonivat axborot suronini boshidan kechirmoqda. U yildan-yilga kuchayib, inson faoliyatining ko‘plab sohalariga kirib borraoqda. Bugungi kunda kartograflar ko‘plab manbalardan olinadigan axborotl ardan foydalanisb mobaynida topografik, turli mavzuli geografik xaritalar va atlaslami tuzish, aero va kosmik tasvirlami deshifrovka qilish, dalada o‘lchash natijalarini qayla ishlash va kompyuter tizimlarida raaiumotlami to‘plash bo‘yicha boy tajribaga egalar. Maiumotlaming ko‘plab turlarini vaqt o‘tishi bilan tez-tez o‘zgarib turishi, oddiy usulda tuziladigan qog‘ozli xaritadan foydalanishni ancha qiyinlashtirib yubormoqda. Bugungi kunda tezkor axborotlarni qabul qilish, ulaming dolzarbligini ko‘rsatish faqatgina avtomatlashtirilgan tizim kafolatlashi mumkin. Shu o‘rinda zamonaviy GAT - bu ko‘p miqdordagi grafikli va mavzuli maiumotlar bazasiga ega boigan, baza asosida ish bajarish imkoniyatiga ega boigan modelli va hisobli funksiyalar bilan birlashgan, fazoviy m aiuinotlam i kartografik shaklga aylantirish, turli xulosalar chiqarish va monitoring ishlarini amalga oshiradigan avtomatlashgan tizim, deb qaraladi. Bugungi kunda kompyuter savodxonligi omma orasida ancha oshgan. GATda tuzilgan xarita oddiy qog‘ozli xaritadan yaxshi bezalgani, kompyuterli shakldaligi, qoida bajarib boimas darajadagi aniqligi va boshqa bir qator afzalliklari bilan farq qiladi. Xaritaga istagancha o‘zgartirish kiritish, yangi mazmun va bo'yoq berish, diagramma va boshqa maiumotlami kiritish, o‘chirish va h.k. ishlami bajarsa boiadi. Buning uchun mualli filing shaxsan o‘zi xarita tuzishning kompyuterli texnologiyalari bilan mukammalroq tanishishi va ular asosida xarita tuzib ko‘rishi kerak. Xarita yaratishning bu texnologiyasi bugungi kunda, birinchidan - sezilarli darajada universallashgan, ikkinchida - juda tez rivojlanayotgan, inson faoliyatining hamma sohalarini qamrab olayotgan jarayondir. Geografik axborot tizimlari Nohasida asosiy bilimlami beruvchi rus va chet mamlakatlar xalqaro tillaridagi kitoblarda va GATning turli sohalariga oid hn'tgan monografiyalar va konferensiya materiallari orqali tadqiqotchilar GAT tizimiga ham nazorat va ham amaliy yangiliklar kundan-kitnga ko‘plab kiritmoqdalar. Insoniyat hayotida kompyuterlaming o‘mi o‘sib borib, birinchi darajaga raqamli axborot texnologiyalari koiarilmoqda. Axborot deganda GATda harf, raqam yoki tasvir shaklidagi ma’lumotlar tushuniladi. Barcha uslublar, texnikalar, amallar, vositalar, tizimlar, nazariyalar, yo‘nalishlar va h.k. axborotni yigish, qayta ishlash va foydalanishga qaratilgan boiib, ular birgalikda axborot texnologiyalari deyiladi, GAT esa shulaming biri boiib hisoblanadi. GATni bilishning eng oddiy usuli - u bilan ishlash, uning imkoniyatlarini ish jarayonida bilib olishdir. Fazoviy obyektlar sifatida biror bir fazoviy nuqtagab bogiangan joy obyektlari va hodisalar tushuniladi, ya’ni bu Obyektlarning boshqa obyektlarga nisbatan joylashgan o‘mi, «huldi, o‘lchamlari ahamiyat kasb etadi. Fazoviy ma’lumotlar esa obyektlaming fazoda va boshqa obyektlarga nisbatan joylashishi va geometriyasini ifodalovchi ma’lumotlar hisoblanadi. Bugungi kunda GATga foydalanilishi jihatidan teng keladigan ti/im yo‘q, chunki uni bilimlaming barcha sohasida qoilash mumkin. Shunga qarab boshqa fanlarda GATni tushunish ho‘yicha ba’zi ta’riflami ham keltiramiz. Tabiiy geografiyada GAT tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy hodisalami, ulaming kelib chiqishini, o‘zaro bog‘liqligini va yer yuzasida tarqalganligining mohiyatini tushuntiradi hamda amalga oshirish imkonini yaratadi. GAT orqali geografiya fani oldida lurgan muhim vazifalarini yechish uchun juda zarur bo‘lgan kuchli qurolga ega bo‘lib bormoqda. Bu fanda GATni ma’lumotlami yig‘ish, tizimlash (tartibga solish), saqlash, ishlov berish, baholash, tasvirlash va tarqatishni amalga oshiradigan va ular asosida yangi axborot va bilimlami olish vositasi sifatida qaraladigan interaktiv tizim, deb ta’riflasa bo‘ladi. Ijtimoiy va iqtisodiy geografiyada GATdan foydalanib, ro‘yhatli-statistik ma’lumotlami to‘plash, ulami qayta ishlash, tasvirlash ishlarini bajarish mumkin. Ijtimoiy-iqtisodiy xaritalami tuzishda generalizatsiya ishlari matematik metodlar va avtomatizatsiyani qo‘llash natijasida bajariladi. Bu fanda GAT - apparat-dasturli vosita va inson faoliyatidan iborat bo‘lgan geografik maTumotlarini saqlash, ularga ishlov berish va natijalami tasvirlay oladigan majmua sifatida qaraladi. Xulosa qilib aytganda, yangi zamonaviy GAT-texnologiya fanini geografiya va Yerni o‘rganish sohasidagi barcha fanlar bo‘yicha tayyorlanayotgan mutahassislarga albatta o‘rgatish zarur, degan tavsiyani beramiz.