1-Мавзу: Фаннинг мавзуи, максади ва вазифалари

7.4. Ishlab chiqarish jarayonini nazorat kilish va tartibga solish.
Ishlab chiqarish dasturini bajarish bo’yicha operativ-kalendar rejalar va smena-kunlik topshiriklar tuzilgandan sung, ularni amalga oshirshni ta’minlash zarur. Bu jarayon uchastkalar, smenalar, tsexlararo faoliyatni muvofiklashtirishdan iborat. Muvofiklashtirish ishlarini menejerlar guruxi yoki reja dispetcherlik bulimi amalga oshiradi. TSexlarning uzaro muvofik xolda ishlashlarini ta’minlash uchun menejerlarning yigilishlarini utkazish maksadga muvofik. Ularda ishlab chiqarish, ta’minot, xizmat kursatish va boshka masalalar bo’yicha faoliyat muvofiklashtariladi.
Faoliyatni muvofiklashtirish uchun uning xolati to’g’risida anik va tezkor ma’lumotlar zarur va ular nazorat jarayoni yordamida olinadi.
Ishlab chiqarish jarayoni kechishini nazorat kilishdan maksad, urnatilgan reja topshiriklari va kalenlar jadvallardan chetga chikishlarning, turli bulimlar faoliyatidagi nosozliklarni aniklashdir.
Nazorat ishlarining mazmuni, uni amalga oshirish vaktlari nazorat kilinuvchi kursatkichlar ishlab chiqarish turiga karab farklanadi.
Donalab ishlab chiqarishda nazorat ob’ektlari bulib ishlab chiqarishni operativ tayyorlash jadvallari va alohida buyurtmalar bo’yicha asosiy ishlarni bajarish muddatlari xisoblanadi.
Seriyalab ishlab chiqarishda yiguv birliklari,etakchi detallarning nomenklaturasi,mikdori va tayyorlash muddatlari omborlardagi detallar va yarim fabrikatlar tuplamlari xolati nazorat kilinadi va bu jarayon smenalar bo’yicha detallarni tayyorlashning kalendar reja — grafiklari bo’yicha amalga oshiriladi.
Ommaviy ishlab chiqarishda nazorat ob’ektlari bulib okim yullari (konveyrlar)ning ish takti (maromi) va ishlab chiqarish jarayonini xar bir bosqichidagi tuplamlar xisoblanadi. Buyumlarni tayyorlashni nazorati belgilangan maromga mos kunning soatlari bo’yicha amalga oshiriladi.
Nazorat yordamida jarayonlarning kalendar reja grafiklari bo’yicha tartibga soluvchi choralar zarurligi aniklanadi. Sungra ishlab chiqarishni boshqarishning yakuniy bosqichi - jarayonlarning kechikishini tartibga solish, dispetcherlashtirish funksiyasi bajariladi. Bu funksiya — ishlab chiqarish jarayonida chetga ogishlar va nosozliklarni oldini olish bo’yicha, ular yuzaga kelgan takdirda esa zudlik bilan bartaraf etish to’g’risida karorlar ishlab chikish va amalga oshirish bo’yicha olib boriladigan ishlardan iborat.
Jarayondan chetga ogishlar va nosozliklarni oldini olish yoki bartaraf etish moddiy, vakt va tashkiliy imkoniyatlar (rezervlar)dan foydalanish yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Moddiy imkoniyatlarga quyidagilar kiradi: uzaro urnini bosuvchi uskuna va jixozlarning, ishchilarning, materiallarning, detallar va asboblarning mavjudligi.
Vakt imkoniyatlariga ishdan tashkari vaktda ishlarni tashkil etish, kushimcha smenalar tuzish, moslashuvchan ish tartibi bilan ishlash kiradi.
Tashkiliy imkoniyatlar resurslarni tsexlar va uchastkalar urtasida, ma’lum ishlarni ish joylari urtasida kayta taksimlash imkoniyati mavjudligidan iborat.
Ishlab chiqarishni tartibga solish operativ rejalashtirishni kat’iy tashkil etishga asoslanadi, jarayonni doimiy ravishda nazorat kilishni kuzda tutadi, raxbariyat topshiriklarini tezkor bajarishini ta’minlaydi va ishlab chiqarishni operativ boshkaruvchilarga kat’iy ma’suliyat yuklaydi.
Operativ boshqarish ishlab chiqarish sohasidagi kabi, xizmat kursatish sohasida xam katta axamiyatga ega.
Tipik Amerika korxonasida mahsulotni tayyorlash ishlab chiqarish liniyasining bir chekkasidan boshlanib, bir kator texnologik operatsiyalardan utgach, ishlab chiqarish zanjirining boshka chekkasida ishlov berish bilan tugaydi. Bunday korxonalarda kuprok ishlab chiqarishga kiritilgan “mahsulotni itarib chiqarishga” asoslangan okimli ishlab chiqarish tizimi kulllaniladi. Bir uchastkada ishlov berish tugashi bilan mahsulot keyingi uchastkaga, u mahsulotni ishlov berish uchun kabul kilishga tayyormi yoki yukligidan kat’iy nazar, “itarib” chiqariladi.
Kup xorijiy korxonalarda ishlov berilayotgan mahsulotlarni “tortib kelishga” asoslangan okimli ishlab chiqarish tizimi kuprok kullaniladi va u ishlab chiqarish uchastkalari faoliyatining uzaro muvofiklashtirishni yanada kuchaytirishni nazarda tutadi. Bu xolda ishlov berilayotgan mahsulot kerak bulgan paytda oldingi uchastkadan ketma-ket tortib olinadi.
Ishlab chiqarishni operativ boshqarishning dastagi sifatida Gantning xisob-reja grafigidan foydalanish mumkin (10 -chizma)
Joriy vakt

	Dushanba	Seshanba	CHorshanba	Payshanba	Juma
M1 stanogi	J 17		J14 mah-t		J 11
M2 stanogi		J12 mah-t	J 17		J 14
M3 stanogi	J 08	J 18			J 12
M4 stanogi	J 09				J 17

Shartli belgilar:

r eja bo’yicha ishni reja bo’yicha ishni
boshlash vakti tugash vakti

Ishning xozirgi paytdagi

xolati
— profilaktika va boshka sabablar
bo’yicha rejali tuxtatishlar

10- chizma. Gantning xisob-reja grafigi.

Ushbu jadvaldan ishlab chiqarishni operativ boshqarishning barcha bosqichlarida : rejalashtirishda, dispetcherlashtirishda, ishlarga topshirik berishda, ishlarning bajarilishini nazorat kilishda foydalanish mumkin. Grafikda vertikal chiziklar bilan vakt kursatiladi, bajariladigan ishlar gorizontal bo’yicha belgilanadi. Keltirilgan misolda grafik seshanbada ish kunining oxiriga ishlab chiqarish xolatini aks ettiradi. Undan kurinib turibdiki J14 mahsulotiga ishlov berish ilgarilab ketmokda, M3 stanogidagi J18 mahsulotiga ishlov berish muddatidan oldin tugatilgan, M2 stanogidagi J12 mahsulotiga ishlov berish kechikmokda. M2 va M3 stanoklarini profilaktik ta’mirlashga tuxtatish rejalashtirilgan. M4 stanogi tuxtab turibdi va unda J 17 mahsulotiga ishlov berishni ushbu mahsulot M2 stanogida ishlov berilmaguncha kadar boshlash mumkin emas. Gant grafigini odatda katta bulmagan korxonalarda yoki yirik korxonalarning bulimlarida uchratish mumkin. Murakkabrok xollarda, mahsulotlar yoki foydalanilayotgan texnologik jixozlar soni kupligida, Gant grafigining kompьyuter versiyasini kullash mumkin.