1-mavzu. Fanning maqsadi va vazifalari. Asosiy tushuncha va ta‟riflar. Ma‟lumotlar bazasiga qo„yiladigan talablar

---

---

---

---

3 
MUNDARIJA 
Kirish 
4 
1–mavzu. Fanning maqsadi va vazifalari. Asosiy tushuncha va 
ta‟riflar. Ma‟lumotlar bazasiga qo„yiladigan talablar 
5 
2–mavzu. Ma‟lumot bazasi tizimining arxitеkturasi. Uch bosqichli 
arxitеktura. Tashqi bosqich. Konsеptual bosqich. Ichki bosqich. 
7 
3–mavzu. Ma‟lumot baza modеli. Moxiyat-aloqa modеli. 
12 
4–mavzu. Rеlyatsion ma‟lumot modеli. Ma‟lumotlar bazasida 
munosabatlar. 
18 
5 – mavzu. Rеlyatsion algеbra va rеlyatsion xisobot elеmеntlari 
22 
6–mavzu. Ma‟lumotlar bazasini normallashtirish. Normal formalar 
1NF, 2NF, 3NF va Kodd 
28 
7–mavzu. SQLtili. SQL opеratorlarini yozish. 
33 
8–mavzu. Ma‟lumotlar manipulyatsiya qilish. Oddiy so„rovlar 
yaratish. 
41 
9–mavzu. SQL tili. Ma‟lumotlar tavsiflash. 
50 
10–mavzu: Tranzaksiyalarni boshqarish. So„rovlar yaratish va qayta 
ishlash. 
57 
11–mavzu: Ma`lumotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini 
ta`minlash. 
62 
12– mavzu: Ochiq ma`lumotlar bazasi aloqasi. 
65 
13–mavzu: Ma`lumotlar bazasini himoyasi. Tranzaksiyalarni 
boshqrish. Paralel murojaatlarni boshqarish. 
71 
14–mavzu: XML va ma`lumotlar bazasi. 
73 
Test savollari 
78 
Glossariy 
93 
Adabiyotlar ro‟yxati 
98 
 

---

4 
Kirish 
Ko„pgina masalalarni yechish asosida axborotlarni qayta ishlash 
yotadi. Axborotlarni qayta ishlashniy engillashtirish maqsadida axborot 
tizimlari yaratiladi. Avtomatlashgan axborot tizimlar (AT) deb, shunday 
tizimlarga aytamizki, ularning tarkibida texnik vositalar, jumladan shaxsiy 
kompyuterlar ishtrok etadi. ATlarni keng ma‟noda axborotni qayta 
ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga 
qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, talim sohasida, sog„liqni saqlash 
sohasida, harbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga 
ajratish mumkin.
ATlarni maqsadli ishlatilishiga qarab bir qancha kategoriyalarga 
ajratishimiz mumkin. Jumladan boshqariluvchi, axborot qidiruv, axborot 
ma‟lumotnoma va boshqa tizimlarga ajratiladi.
Atlarni tom ma‟noda ba‟zi bir amaliy masalalarni echishga 
ishlatiladigan apparat dasturiy vositalari majmuasi sifatida ham 
tushunamiz. Masalan tashkilotlarda ishlatiladigan kadrlarni hisobga olish 
va kuzatish, omborxona material va tovarlarni hisobga olish va nazorat 
qilish, buxgalter masalarini yechish va boshqalar.
ATlarni asosida ma‟lumotlar bazasi yotadi. MB degenda, 
ma‟lumotlarni shunday o„zaro bog„langan to„plamini tushunamizki, u 
mashina xotirasida saqlanib, maxsus ma‟lumotlar bazasini boshqarish 
tizimni to„ldirilishi, o„zgartirilishi, takomillashtirilishi mumkin. 
Aniq ma‟lumotlarni (masalani) hal qilishda inson real dunyoni u yoki 
bu sohasi bilan cheklanadi. Bunday hollarda faqat ba‟zi bir ob‟ektlarni 
o„rganishgina qiziqish o„yg„otadi. Bunday ob‟ektlarni majmuasini