1-mavzu. Fanga kirish. Fanning predmeti, o‘qitish maqsadi va uslublari. Elektron qurilmalar va texnologik jarayonlarni modellashtirish vazifalari va muammolari. Reja

---

1-mavzu. Fanga kirish. 
Fanning predmeti, o‘qitish maqsadi va uslublari. Elektron qurilmalar 
va texnologik jarayonlarni modellashtirish vazifalari va muammolari. 
REJA: 
1.
Fanning predmeti, o‘qitish maqsadi va uslublari. 
2.
Modellashtirishning ahamiyati 
"Model" 
so’zi 
lotincha 
modulus, 
so’zidan 
olingan 
bo’lib,o’lchov,me’yor,obraz,namuna,analog, 
"o’rinbosar"degan 
ma’nolarni 
bildiradi. 
Model tushunchasini ta‘riflash juda qiyin. Bir manbada uning 31 ta ta‘rifi 
sanab o‘tilgan. Shunday bo‘lsada bu tushuncha har birimizga tanish: o‘yinchok 
samolyot-samolyotning modeli, globus - erning modeli, planetariy ekrani - osmon 
va undagi yulduzlar modeli, S=v*t formula – jism harakati modeli. Bu bayon 
qilingan predmetlar grafik tasvirlar, formulalar bir "model"so‘zi bilan birlashadilar. 
Modellashtirish deganda obe‘kt (tizim)ning modeli yordamida shu obe‘ktning 
xossalarini tadqiq qilish jarayonini tushuniladi. Modellashtirish bilish obe‘ktlarini
ularning modellari yordamida tadqiq etish, kuzatilayotgan predmet va
hodisalarning modellarini yasash va o‘rganishdir. Obe‘ktni uning modeli 
yordamida bilish modellashtirishdir. 
Modelning modellashtirilgan ob’ektga mosligini modelning adekvatligi 
deyiladi. "Adekvatlik"so’zi lotinchadan tarjimada teng, tenglashtirilgandegan 
ma’noni bildiradi. 
Modellarni siniflarga ajratish. 
Modellarni yagona sinfga ajratilishi mavjud emas, ammo ularni modelllarni 
quyidagi hillariga ajratish mumkin: 
Modellash yo’li bo’yicha: 
Simvol yoki til bilan;
Buyumli yoki materially.

---

Tabiatini mos kelishi bo’yicha:
Fizik mos kelishi;
Asbobli.
Vazifasiga ko’ra:
Tabiat qonunlarini o’rnatish uchun, geoseologik; 
Boshqarish usullarini ishlab chiqish uchun, axborotli;
Modellarni qurish yo’liga ko’ra: 
Ichki struktura malumotlariga ko’ra - nazariy (analitik);
Tizimga kirish va chiqish orasidagi bog’lanishga ko’ra – formal;
Kombinatsiyalashgan.
Bayon qilish tilini hiliga ko’ra: 
Tekstli yoki diskriptli; 
Grafik (chizmalar, sxemalar); 
Matematik; 
Aralash. 
Modelni muhitdagi koordinatalariga bog’liq ravishda parametrlari:
Taqsimlangan o’zgaruvchilari bilan (muhitda o’zgaradi); 
Mo’ljallangan o’zgaruvchilari bilan (muhitda o’zgarmaydi).
O’zgaruvchilarga bog’liqligiga ko’ra:
Bog’liq bo’lmagan;
Bog’liq bo’lgan. 
Qurilish tamoiliga ko’ra;
Ehtimolli yoki stoxastik;
Determinirlangan (sababiga ko’ra).
Vaqtiga ko’ra kirish o’zgaruvchilarini o’zgarishiga ko’ra: 
Statistik yoki statsionar;
Dinamik yoki statsionar bo’lmagan.
Modelni moslashuviga ko’ra:
Adaptiv; 
Adaptiv bo’lmagan 

---

Sozlashni moslashuv yo’liga ko’ra (adaptiv modellar uchun): 
Qidiriladigan (hatoni minimumiga ko’ra);
Qidirilmaydigan.
Orginalga mos kelish darajasiga ko’ra:
Izamorf (obyektga qatiiy mos keluvchi);
Gomorf (obyektni baza mavjud hossalarini aks ettiradi).
Tabiatiga ko’ra:
Geometrik yoki materialliga o’hshash (fotografiya);
Belgili, bunda grafik va matematik ham hisobga kiradi;
Deskriptiv.
bu v: Modellash tamoiliga ko’ra:
Fizik modellar bu bilan bir qatorda geometrik (samolyot modeli);
Inson hayotining amalda barcha soxalarida kompyuter modellaridan 
foydalaniladi, shuning uchun “Kompyuterli modellash” hildagi kurslar oliy o’quv 
yurtlarining turli yo’nalishlarida o’qiydigan talabalar uchun o’quv dasturiga kiradi. 
Tshunarli, ushbu fandagi malumotlar oliy o’quv yurtini yo’nalishi o’sha 
kompensinsiyalarni to’plami bilan aniqlanadi, uning oqibatida talabalarda tegishli 
mutahasisliklar shakllanaladi.
Oliy o’quv yurtida (OO’Yu) bu fanni o’rganish kitoblardan foydalanishni 
talab qiladi. Juda ko’p o’quv qo’llanmalari mavjud, ularda kompyuterli modellashni 
u yoki bu hillari tahlil qilinadi elektronika mexanika gidrodinamika teplotexnika, 
iqtisodiyot, demografiya, sotsiologiya va boshqalarni turli soxalaridagi maxsus 
masalalarni yetarli darajada yechish uchun mahsus dasturiy mahsulotlarni 
imkoniyatlari ko’rib chiqiladi.
Kelajakda bo’ladigan muhandislar maxsus dasturiy mahsulotlar bilan 
tanishishlari kerak (MatLab, ANSYS, Simulink va boshqalar), bular ado etish 
usullarini o’zlashtirishdagi texnik masalalarni yechish imkonini beradi, yoki algaritmni 
boshqa turlarini hamma kirishi mumkin bo’lgan dastur yordamida ado etish usullarini 
o’zlashtiradi.

---

Yuqori darajadagi ishonch bilan faras qilish mumkinki kompyuter modellashni 
asosiy usullari shunday effektiv bo’lishi mumkin qachonki ular talabalarning ko’plab 
kompyuter dasturlarini, fizik modellashni biologik va satsial boshqa jarayonlarni 
kompyuter dasturlarini yaratish va o’rganish bo’yicha talabalar faoliyat ko’rsatsa.
Kurs leksiyalaridan iborat bo’ladi, ularda nazariy masalalar ko’rib chiqiladi va 
kompyuter sinifida o’tkaziladigan amaliy mashg’ulotlarda ko’rib chiqiladi. Bu 
mashg’ulotlar mobaynida har bir talaba o’zini kompyuterida ishlaydi, ular mustaqil 
murakkab bo’lmagan kompyuter modellarini to’plamini mustaqil yaratish va ularda 
tegishli hisoblash tajribalarini o’tkaza olishi lozim.
Kompyuter modellashni natijasi foydalanilayotgan dasturlash muhitiga bog’liq 
bo’ladi. Quyidagi variantlar mavjud:
1. Dasturlash tili (QBasic, Pascal, C++ va boshqalar).
2. Visual dasturlash tillari (Delphi, Visual Basic).
3. MathCad, Excel, Maple va boshqalarni matematik paket hillari. Ular algebraik va 
differensial tenglamalar tizimini sirt yoki diogramma grafikiga mos kelishini qurish 
imkoniyatini beradi
4. Electronics WorkBench, Multisim, MatLab, ANSYS va boshqalarni komponent 
modellash paketi hillari, ular bilan ishlash tekshirilayotgan obyektni struktura 
modelini yaratishni ko’zda tutadi, strelkalar bilan bloklar elektron sxema va 
boshqalarni ulanishi ko’rinishida.