1-mavzu. Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati. Borliq va rivojlanish falsafasi Режа

Фалсафа ўзининг услуби жиҳатидан воқеликни (борлиқни) ақлий таҳлил қилиб ўрганишдан иборат. Фалсафанинг методи рационалдир.
Юқоридаги фикрлардан фалсафанинг муҳим вазифаси, яъни дунёқараш ва методологик тамойиллари келиб чиқади. Фалсафа дунёқараш сифатида дунёнинг бир бутун манзарасини беради, унинг шахс томонидан онгланилишини тақозо қилади.
Дунёнинг фалсафий манзараси хошиёдордир, кўп қаватли, кўп ўлчовлидир. Дунёнинг фалсафий манзараси ҳамма вақт давомийлик билан белгиланади. Фалсафий манзара ҳамма вақт конкретлаштиришни (ойдинлаштиришни) талаб қилади ва у донолик тафаккур салоҳияти орқали идрок қилинади. Бу инсонлар учун асосли, фундаментал аҳамиятга эга. Ундан жудо бўлиш ақлсизликдир. Нега ундан маҳрум бўлиш керак? Ахир, улар юксак, олийжаноб ақл салоҳияти-ку!
Демак, фалсафанинг ўзига хос томони (вазифаси) инсон борлиғи ҳақидаги энг муҳим ҳаётий масалаларни ўрганиш, мушоҳада қилиш, унинг салоҳиятини ана шу томонга йўналтиришдан иборат. Фалсафанинг нафақат ўзига хос томони, балки унинг мустақил вазифаси ҳам бордир. Фалсафий масалалар ҳаммабоп, ҳаммага тегишлидир.
Фалсафанинг мустақил вазифаси нимадан иборат?
Биз шу вақтгача фалсафий масалаларни бир бутун тарзда қараб чиқдик, унинг илмий салоҳиятига эътибор бердик. (Фалсафанинг) ахлоқий - тарбиявий ва диний - эътиқодий вазифаси ҳам бор.
Ҳозирги давр фалсафасида ахлоқ нафақат анъана ва инсон характери (Аристотель) ёки инсоний бурч масаласини (И.Кант) қамраб олади, балки қадриятлар муаммосига алоҳида аҳамият беради. Бизнинг диёримиздаги фалсафада қадриятлар масаласига ҳамма вақт урғу бериб келинган.
Қадриятлар фалсафаси инсон яшашининг мазмуни ва маъноси ҳақидаги таълимот экан, энг бош қадрият эзгулик, ҳақиқат ва худога бўлган эътиқоддир. Шунга кўра, фалсафа нафақат фан, балки у ахлоқий қадрият ҳамдир.
Донишмандлик билишгина эмас, у даставвал ҳаёт фаолияти тарзидан иборат. Ҳақиқий файласуф амалий, ҳаётий донишмандликнинг устозидир.
(3) Кант.
Ҳақиқий файласуф бутун донишмандлик ҳақидаги таълимотга эга бўлиш билан бирга бу билимларни инсонларга яхшилик қилишга қаратади. Ана шундагина инсон ўзининг бу дунёда тутган ўрнини англаб олиши мумкин.
Биз юқорида фалсафа қатъий фан деган мутафаккирлар фикрини эслатдик. Шунинг билан фалсафанинг бошқа фанларга бўлган муносабати хусусида ўзларнинг мустақил фикрларини баён этган алломалар бўлганини ҳам айтиб ўтмоқчимиз. Улар орасида Ницше, А.Шопенгауэр, Кьеркегор, Шеллинг, Хайдеггер, Фуко, Ясперс ва бошқаларни кўрсатиш мумкин. Уларнинг фикрича, фалсафа нафақат мавҳум тафаккур билан иш кўради, балки фалсафанинг ҳиссий-эстетик вазифаси ҳам бор. Бу жиҳатдан фалсафа фанга эмас, балки бадииётга яқиндир.
Фалсафий масалалар ичида инсон муаммоси биринчи ўринда экан, унинг ички дунёси, маънавий борлиғини онглаб етиш учун тушунчалар воситаси етарли эмас. Уни эстетик, ахлоқий томонлар билан, диний эътиқод орқали англаб етиш, интуиция йўли билан ҳал қилиш мумкин, деб кўрсатмоқдалар юқорида қайд этилган бир қатор мутафаккирлар.