1-Mavzu: elektr yurituvchi kuch

1-Mavzu: ELEKTR YURITUVCHI KUCH

Ma’ruza rejasi:

1. 
   Elektr yurituvchi kuchni o’lchash
   
2. 
   Elektr o’tkazuvchanlikning amaliy ahamiyati
   
3. 
   Elektrkimyoviy korroziya
   

Tayanch iboralar va tushunchalar

Elektrkimyo, elektrod potentsial, Nernst tenglamasi, normal elektrod potentsial, metallarning kuchlanishlar qatori, galvanik elementlar, elektr yurituvchi kuch, Yakobi – Daniel elementi, Veston elementi, diffuziyaviy potentsial, membrana potentsiali, kosentratsiyaviy elementlar.
1. ELEKTR YURITUVCHI KUCHNI O’LCHASH

Har qanday galvanik elementning elektr yurituvchi kuchi eritmaning pH iga bog’liq. Eritmalarning pH ini potentsiometrik aniqlash uchun galvanik elementning EYuK aniqlab, pH va E o’rtasidagi bog’lanish formulasiga quyiladi, so’ngra pH hisoblanadi. Galvanik elementning EYuK kompensatsiya usuli bilan aniqlanadi.

Galvanik element ishlash jarayonida unda bo’ladigan o’zgarishlar natijasida EYuK kamaya boradi.

Kompensatsiya usulining mohiyati shundaki, bunda o’lchanayotgan EYuK ga teng miqdorda qarama – qarshi yo’nalishda ma‘lum qiymatli EYuK ulanadi. Bu sharoitda qarama – qarshi yo’nalishdagi EYuK lar bir – birini kompensatsiyalaydi va tekshirilayotgan element elektr oqimi bermaydi. EYuK ni o’lchash uchun etalon sifatida ishlatiladigan galvanik elementga normal element deb ataladi. Bunday element sifatida Veston elementi qo’llaniladi. Bu elementda kadmiyning oksidlanishi va simobning qaytarilishi hisobiga elektr oqimi hosil bo’ladi.

Cd + Hg₂SO₄ = CdSO₄ + 2Hg

yoki ion holida yozilsa

Cd + Hg₂²⁺ = Cd²⁺ + 2Hg

Elementda musbat qutb vazifasini simob, manfiy qutb vazifasini esa kadmiy amalgamasi o’taydi. Veston elementining EYuK o’zgarmas bo’lib, 20⁰С da 1,0183 voltga teng.

Veston elementi yordamida kompensatsiya usuli bilan galvanik elementning EYuK ni o’lchash sxemasi 13.2 – rasmda berilgan. Doimiy elektr oqimi manbai (akkumulyator) ma‘lum qarshilikka ega bo’lgan regxord simining a va v uchlarga ulanadi. Akkumulyator qutblari bir xil zaryadli Veston elementi va tekshirilayotgan element qutblariga ulanadi. Avvaliga K2 kalit Veston elementiga ulanib, galvanometr nolni ko’rsatguncha suriluvchi kontakt o’ngga yoki chapga suriladi. Aytaylik, bu nuqta S bo’lsin, S nuqtada akkumulyatordan kelayotgan elektr oqimi Veston elementidan kelayotgan eletkr oqimi bilan kompensatsiyalanadi.



1 – rasm. Kompensatsiya usuli bilan EYUK ni o’lchash sxemasi:

Akk – akkumulyator, Be – Veston elementi, Te – tekshirilayotgan galvanik element, Ck – rexordning suriluvchi kontakti, K1, K2, K3 – kalitlar.
So’ngra К₂ kalitlar sinaladigan element qutbiga ulanadi va yuqoridagi kabi uning ham kompensatsiyalanish nuqtasi d aniqlanadi. U vaqtda:

bundan (13.I)

bu yerda Е_Х, Е_В – tegishlicha tekshirilayotgan va Veston elementining elektr yurituvchi kuchi; ac ad – Veston va tekshirilayotgan elementlarning kompensatsiyalanish vaqtida reoxord simining qismlari.

SHunday qilib, (14.1.) formula yordamida har qanday galvanik elementning elektr yurituvchi kuchini o’lchash mumkin.