1-мавзу: электр машиналари фанига кириш, фаннинг предмети ва услублари

Трансформаторнинг қисқа туташиш шароитида ишлаши.
Трансформатор нормал юклама билан узоқ йиллар ишлашга мўлжаллаб тайёрланади. Ўта юклама билан узоқ вақт ишлай олмайди. Чунки бунда унинг бирламчи ва иккиламчи чулғам токла­ри номинал қийматдан ортиб кетади, бу шароитда трансформа­тор тез қизийди ва ҳатто ишдан чиқиши ҳам мумкин. Лекин амалда шундай ҳоллар ҳам бўладики, иккиламчи чулғам қисмалари ёки истеъмолчилар тармоғи қисқа туташиб қолиши натижасида транс­форматор қисқа муддат қисқа туташиш шароитида ишлайди (18-расм). Бошқача айтганда, трансформаторнинг иккиламчи чулғами қисмалари қисқа туташтирилиб унинг бирламчи чулғамига кучланиш U₁ берилса, трансформатор қисқа туташиш шарои­тида ишлайди ва тез ишдан чиқади. Бунда истеъмолчининг қаршилиги z_нқ0 бўлгани учун иккиламчи чулғам токи I₂ жуда катта бўлади. Иккиламчи чулғам кучланиши эса U₂ = I₂ z_н = 0 бўлади. Трансформатор бундай шароитда ишлай олмайди. Чунки бу шаро­итда бирламчи ва иккиламчи чулғам токлари уларнинг номинал қийматларидан 8...25 баравар ёки ундан ортиқ кўпайиб кетади. Қисқа туташиш шароитида бирламчи ва иккиламчи чулғамдан ўтадиган токлар қисқа туташиш токлари дейилади ва I_1қ,I_2қ билан белгиланади. Катта қисқа туташиш токлари чулғамларни тез қиздириб юборади, уларнинг изоляцияларини бузади. Бундан ташқари, қисқа туташиш токлари чулғамларда шундай электродинамик кучлар ҳосил қиладики, бу кучлар таъсирида трансфор­матор бузилади ва ҳатто портлаб кетиши ҳам мумкин. Номинал кучланишда қисқа туташиш токининг қиймати:
I_қ
билан аниқланади.
Бу ерда U_қ% — қисқа туташиш кучланиши.





18-расм. Трансформаторнинг қисқа туташиш шароитида ишлаши (а), қисқа туташиш шароитида бузилган трансформатор (б).

Шунинг учун ҳар бир трансформатор бошдан анча мустаҳкам ва пишиқ тайёрланиши лозим. Шу билан бирга ишлатилаётганда чулғамларда токнинг кўпайиб кетишидан, яъни қисқа туташиш токларидан сақлаш учун трансформаторлар махсус сезгир сақлагич аппаратлар билан жиҳозланиши лозим. Сезгир сақлагич аппаратлар қисқа туташиш шароити вужудга келиши билан трансформаторни электр тармоғидан жуда қисқа (0.5 с ва ундан ҳам кам) вақт ичида узиб қўяди ва уни бузилишдан сақлайди. Агар сақлагич аппаратлар ишламай қолса трансформаторлар бутунлай ишдан чиқади. Шундай қилиб, қисқа туташиш шароити трансформатор учун жуда хавфли авария шароитидир.