1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

Mavzu yuzasidan asosiy tushunchalar:  



 

Idrok-predmet va hodisalarni yaxlit bir butun holda aks ettirish. 



 

Konstantlik-predmetlarning  fazodagi  vaziyati  o`zgargani  holda  idrok 

obrazlarining o`zgarmay qolishi. 



 

Illyuziya-fazodagi ob`ektlarni noto`g`ri idrok qilish. 



 

Adaptatsiya- qo`zg`atuvchining davomli ta`siriga analizatorning moslashishi. 



 

Idrokning yaxlitligi- idrok obrazlarining bir butun holda aks ettirilishi. 



 

Predmetlilik-tashqi olamdagi ob`ektlarni uni o`ziga tenglashtirish. 

 

Sezgi va idrok bir-biridan qanday farq qiladi? 

 

 

Hozirgi  zamon  psixologiyasida  ob`ektiv  borliqni  aks  ettirishning  bir  nechta 

darajasi  farqlanadi:  sensor,  pertseptiv  (birlamchi  obrazlar),  tasavvur  va  xayol 

(ikkilamchi  obraz),  nutq-  fikrlash  darajalaridir.  Idrok  ham  sezgilar  kabi  ob`ektiv 

borliqni bevosita aks ettiruvchi jarayonlar tarkibiga kiradi. 

 

Idrok deganda, ob`ektiv vokelikdagi predmet va hodisalarning sezgi a`zolariga 

bevosita ta`sir etishi natijasidagi sub`ektiv aks ettirish tushuniladi. Bu ta`sir natijasida 

sub`ektda narsa va hodisalarning yaxlit obrazi shakllanadi. Sezgilardan farqli o`laroq 

idrok  hissiy  bilishning  yangi  bosqichi  bo`lib,  predmet  va  hodisalarni  barcha 

xususiyatlari bilan birgalikda aks ettirilishidir. 

 

Idrok obrazlarida ob`ektlarning muhim xususiyatlari: fazodagi joylashgan urni 

(lokalizatsiya),  uzoq-yaqinligi,  yo`nalishi,  rel’efi,  hajmi,  davomiyligi,    izchilligi  va 

boshqalar  aks  ettiriladi.  Bu  xususiyatlar  idrokning  makon  va  zamondagi  tuzilishini 

tashkil  etadi.  SHu  bilan  birga  idrok  modallik  va  intensivlik  (jadallik)  xususiyatiga 

ham 

ega. 

Idrokning 

modalligida 

analizatorlar 

qabul 

qilayotgan 

tashqi 

qo`zg`atuvchilarning sifat jihatdan farqlari ajratiladi. Intensivligi esa tashqi olamdan 

kelayotgan qo`zg`atuvchilarning miqdoriy quvvat ko`rsatkichlarini aks ettiradi.  

Kuzatuvchanlik idrokning xususiyatimi yoki diqqatga xosmi? 

 

 

Idrok  ruhiy  jarayon  sifatida  yana  yuksakrok  xususiyatlarga  ham  egadir.  Bu 

xususiyatlar  -  predmetlilik,  konstantlik,  yaxlitlik,  ma`lum  tartibda  tuzilganlik  va 

umumiylikdan iborat. 

 

Mazkur  mavzuda  biz  tuyish  va  ko`rish  idrokini  eksperimental  o`rganish 

metodlariga,  ularni  tahlil  qilishining  eng  oddiy  usullariga  murojaat  qilishimiz 

mumkin. 

 

“Tuyish” tushunchasidan ikki xil o`rinda foydalanilishi mumkin. Birinchidan - 

teri  sezgirligini  ifodalash  maqsadida.  Bu  holda  uning  -  harorat,  og`riq  va  taktil 

sezgirlik  turlari  farqlanadi.  Ikkinchi  tomondan  -  gaptik  sezgirlik  sifatida  namoyon 

bo`lib, uning taktil va kinestetik turlari ajratiladi. Gaptik sezgirlik - paypaslab ko`rish