1-Mavzu. Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi faniga kirish Reja

Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi fanining asosiy bo’limlari
 
Populyatsiya, turlar, biosenozlar, biogeosenozlar va biosfera kabi 
tushunchalar ekologiya fanining manbai hisoblanadi. Shuning uchun ham 
umumiy ekologiya 4 bo'limga bo’lib o'rganiladi.
1. Aut-ekologiya «autos»- yunoncha so'z bo’lib «o'zi» degan ma'noni 
bildiradi. Ayrim turlarning ular yashab turgan muhit bilan munosabatlarini 
turlarning qanday muhitga ko’proq va uzviy moslashganligini yoritadi. 
2. Populyatsion ekologiya «populyason» - fransuzcha so’z bo"lib, «aholi» 
degan ma'noni bildiradi. Populyatsiyalar dinamikasi, ma'lum sharoitda turli 
organiznilar sonining o"zgarishi biomassa dinamikasi sabablarini tekshiradi. 
3. Sin ekologiya «sin» - yunoncha so'z bo’lib, uning ma'nosi «birgalikda» 
demakdir. Biogeotsenozlarning tuzilishi va xossalarini, ayrim o'simlik va 
hayvon turlarining o'zaro aloqalarini hamda ularning tashqi muhit bilan 
bo’lgan munosabatlarini o'rganadi.
4. Biosfera «bios»- hayot- «sfera»- shar so'zlaridan olingan bo’lib, 
ekosistemalarni tadqiq qilishning rivojlanishi ushbu ta'limotni vujudga keltirgan. 
Ushbu talimot asoschisi Vernadskiy V.I. hisoblanadi. 
Ekologiyaning yana bir tarmog’i inson ekologiyasi hisoblanadi. Ba’zi olimlar 
uni umumiy ekologiyaning mustaqil toksonomik tarmog’i deb hisoblashmoqda, 
ammo muhit bilan inson munosabatida ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy tavsifdagi 
qonunlar ham ta’sir yetadi. Shuning uchun ekologiyaning bu bo’limini ijtimoiy 
ekologiya deb ham yuritishmoqda. A.V. Losevning o’quv qo’llanmasini so’z 
boshida taniqli serb olimi Danilo Markovich bunga quyidagicha ta’rif beradi: 

---

«Ijtimoiy ekologiya – bu ilmiy fan bo’lib, amaliy o’rganish va nazariy tahlil qilish 
jarayonida jamiyat, tabiat, inson va uning yashash muhiti hamda insoniyatning 
global muammosi bo’lgan yashash muhitini nafaqat saqlab qolish, balki yaxshilash 
yo’llarini o’rganadi». 
Ekologiya, evolyutsion biologiya, genetika va poleontologiya tutash kelgan 
joyda yevolyutsion ekologiya vujudga kelgan bo’lsa, tarixiy geologiya, 
poleogeografiya va poleoklimatologiyalar tutashgan joyda esa poleoekologiya 
vujudga keldi. 
Oxirgi o’n yillikda. Uni shahar ekologiyasi, qishloq xo’jalik ekologiyasi (yoki 
agroekologiya) va sanoat ekologiyasiga bo’lingan hududiy ekologiya rivojlandi. 
Ba’zan ularni maxsus (yoki amaliy) ekologiyaga birlashtiradilar. Undan umumiy
ishlab chiqarish jarayonida jamiyatning tabiiy muhit bilan o’zaro harakatini 
o’rganuvchi injenerlik ekologiyasi ajralib chiqdi. Kosmos ekologiyasi, xujayralar 
ekologiyasi va mikroorganizmlar ekologiyasi kabi ekologiyaning tarmoq va 
bo’limlari jadal ravishda rivojlanmoqda. 
Xullas, ekologiyaning yana bir: Yer sharining tirik qismi haqidagi bo’limi - 
global ekologiya vujudga keldi. Global ekologiya butun yer sharini o’z ichiga 
oluvchi