|
Din tushunchasiga berilgan ta’riflar.
Din tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, yashashdan maqsadi hamda taqdiri insoniyatni bevosita qurshab olgan atrof-muhitdan tashqarida bo’lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga to’g’ri, haqiqiy, odil hayot yo’lini ko’rsatadigan va o’rgatadigan ilohiy qudratga ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash, ta’limot. Din muayyan ta’limotlar, his-tuyg’ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyati orqali namoyon bo’ladi. U olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida yo’li, uni idrok etish usuli, olamda insoniyat paydo bo’lgandan hozirgacha o’tgan davrlarni ilohiy tasavvurda aks etishidir. Din komil insonni tarbiyalashda salmoqli tarbiyalovchi qudratga ega ma’naviy-axloqiy kuch sanaladi. Din tushunchasi turlicha izohlansa-da, umumiy nuqtai nazardan qaraganda u ishonmoq tuyg’usidir. Ishonmoq tuyg’usi insoniyatning eng teran ruhiy-ma’naviy ehtiyojlaridan sanaladi. Dunyoda dini, ishonchi bo’lmagan xalq yo’q. Chunki muayyan xalq dinsiz, e’tiqodsiz, biror-bir narsaga ishonchsiz holda yashay olmaydi. Dinshunoslikda dinga “dinning o’zi nima?”, “uning mohiyati nimadan iborat?” degan savol bilan yondashishdan tashqari “dinqay tarzda faoliyat olib boradi?” degan nuqtai nazardan ham 000yondashuv mavjud. Bu masala bilan ko’proq din sotsiologiyasi shug’ullanadi. Sotsiologik nuqtai nazardan qaralganda din jamiyat uchun zaruriy narsa, ijtimoiy hayotning ajralmas qismi. U ijtimoiy munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi omil sifatida namoyonb o’ladi. Demak, dinni jamiyatda bajargan vazifalariga ko’ra o’rganish mumkin. Dinning vazifalari uning alohida shaxs va jamiyatga ta’siri, ular o’rtasidagi munosabatlarda o’z aksini topadi. Bunda harbir din unga e’tiqod qiluvchi muayyan bir shaxs u yoki bu jamoaga va umuman jamiyatga nima berishi, insonlar hayotiga qanday ta’sir ko’rsatishi kabi masalalar o’rganiladi.
Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, har qanday din o’z e’tiqod qiluvchilari uchun to’ldiruvchilik, tasalli beruvchilik – kompensatorlik vazifasini bajaradi. Masalan, insonda doimiy ehtiyoj hosil bo’lishi hodisasini olaylik. Inson o’z hayoti, turmush tarzi, tabiat va jamiyat bilan bo’lgan munosabatlari jarayonida hayotiy maqsadlariga erishishi ilojsiz bo’lib ko’ringanida, unda qandaydir ma’naviy-ruhiy ehtiyojga zaruriyat seziladi. Budingabo’lgan ehtiyoj edi. Din buo’rindama’naviy-ruhiy ehtiyojni qondiruvchi, tasalli beruvchilik vazifasini bajargan va hali ham bajarmoqda.
Masalan, buddaviylik dini rohibliknitarg’ibqilar ekan, budunyodaorzu-havaslardan, rohat-farog’atdan voz kechgan inson nirvana holatiga erishgach, abadiy rohatda bo’lishini ta’kidlaydi. Shuningdek, xristianlikdaharbirxristianIsoMasihningqaytishigaumidqilganholdahayotningturlimuammolariniengib, sabr-bardoshbilanhayotkechiradi. ChunkixristianlikIsoMasihqaytibkelgach,barchaizdoshlarinisaodatlihayotgaetkazishihaqidagita’limotniilgarisuradi.
Shuningdek, islomdinidahamharbirmusulmonbudunyoda erishmaganmoddiyyokiruhiyorzu-istaklarigaoxiratda erishishgaishonganholdadunyoorzu-havaslarigaortiqchaberilmay, turmushmashaqqatlarigasabrqiladi.
Ikkinchidan,muayyandino’zta’limottiziminivujudgakeltirgach, o’ziga e’tiqodqiluvchilarjamoasinishuta’limotdoirasidasaqlashgaharakatqilganvahozirdahamshunday. Buijtimoiyhodisadinning birlashtiruvchilik – integratorlik vazifasidebataladi. Dinhamishamuayyanijtimoiy, etnikvama’naviyhayotniqamrabolishgaintiladi. Buningmuntazamliginita’minlashmaqsadidadinxalqlarningijtimoiyhayotiga, axloqiymunosabatlariga, shuningdek,adabiyotivasan’atigachambarchasbog’lanibketgan.
Masalan, yahudiylikdamazkurdinvakillarinibirmafkuraatrofidasaqlabturishuchunularnibirmillatvayagonamaslak egalari, yagonaxudo - Yahvening engsevimlibandalari ekanligiuqtiriladi.
Xristianlikdaham e’tiqodqiluvchilarnibudingayanadako’proqjalb etishuchundiniyme’moriy, tasviriy, musiqasan’atiturlaridanunumlifoydalaniladi.
Uchinchidan,harbirdino’zqavmlariturmushinitartibgasolib, nazorat qiluvchilik – regulyatorlik vazifasini bajaradi. Dinlaro’zurf-odatlari, marosimvabayramlariningqavmlaritomonidano’zvaqtida, qat’iytartibgaamalqilganholdabajarilishinishartqilibqo’yadi.
To’rtinchidan, din aloqa bog’lashlik – kommunikativlik vazifasini hambajaradi, ya’niharbirdino’zqavmlariningbirligi, jamiyatbilanshaxsningo’zaroaloqadorlikdabo’lishinita’minlashgaintiladi. Bundauyokibudinga e’tiqodqiluvchikishilarningo’zdinidagiboshqakishilarbilanaloqador ekanligi, o’zarohuquqvaburchlariningborligi, urf-odatvaibodatlarnijamoabo’libbajarilishilozimliginazardatutiladi.
Beshinchidan,dinningintegratorlikvazifasibilanlegitimlovchilik – qonunlashtiruvchilikvazifasichambarchasbog’liq. Dinning bufunktsiyasinazariyasosiniyirikamerikaliksotsiolog T. Parsons ishlabchiqqan.Uningfikricha, “harqandayijtimoiiytizimmuayyancheklovlarsizmavjudbo’laolmaydi.Buninguchun u qonundarajasigako’tarilganaxloqnormalariniishlabchiqishikerak. Din bundaynormalarniqonunlashtiribginaqolmay, ulargabo’lganmunosabatni ham belgilaydi”.
Oltinchidan, din vazifalariningfalsafiy, nazariyjihatlari ham mavjud. Bu vazifainsongayashashdanmaqsad, hayotmazmuni, dorulfanovadorulbaqokabidunyomasalalarigao’zmunosabatinibildiribturishidaniboratdir.
Dininsonning ruhiy dunyosi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, uning ijtimoiy hayotida doimo u bilan birga bo’ldi. Dinlarunga e’tiqodqiluvchilarningsoni, miqyosi, o’zining ma’lum millat yoki xalqqa xosligi yoxud millat tanlamasligiga ko’ra turli guruhlarga bo’linadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
