|
16-MAVZU
INVESTITSION LOYIHANING BIZNES-REJASI
Reja:
1. Investitsiya loyihasining biznes-rejasi vaziyalari, uning tarkibi va
mazmuniga qo‟yiluvchi talablar
2. Korxona tavsifnomasi va uning rivojlanish strategiyasi
3. Ishlab chiqarish rejasi
4. Tashkiliy va investitsion rejalar
1. Investitsiya loyihasining biznes-rejasi vaziyalari, uning tarkibi va
mazmuniga qo‟yiluvchi talablar
Investitsiya loyihasining biznes-rejasi bu – rejalashtirilgan texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlardan kelib chiqib, mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish,
xizmat ko‘rsatish) loyihasiga erishish yo‘llari va maqsadilarni amlaga oshirish
rejasi (dasturi) hisoblanadi. qoidaga ko‘ra, unda loyiha asoslab beriladi va uning
imkoniyatlari baholanadi, daromad va xarajatlar, real pul oqimlari,
moliyalashtirish manbalari aniqlanadi, rentabellik va o‘zini qoplash, zararsizlik
va boshqa ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi. Bu ishbilarmonlik loyihalarining
investitsiyadan oldingi bosqichlaridan biri bo‘lib, ularning asosiy va ajralmas
qismi hisoblanadi. U kredit berish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va loyihani
amalga oshirish va uning samaradorligini baholashni tahlil qilish vositasi
sanaladi.
Investitsiyalarni loyihalashtirishda biznes-rejani mustaqil bo‘limga
(bosqich, hujjat) ajratish iqtisodiyotdagi o‘tish davri, loyihalar ishlab chiqish
bo‘yicha xorij tajribalarini mahalliy sharoitlarga moslashtirish, biznesning shu
sohasida hujjatlar va metodologiyani bir tipga keltirish zarurati bilan bog‘liq.
Investitsiya
loyihalarini
texnik-iqtisodiy
asoslashda
biznes-reja
quyidagilarga zarur:
investorga – kapitalni kiritishning maqsadga muvofiqligini
(samaradorligini) aniqlash uchun;
tadbirkorga – loyihani amalga oshirish jarayonida hatti-harakatlar
dasturini ishlab chiqish uchun;
davlat organlariga – kredit munosabatlarini tartibga solish va nazorat
qilish uchun.
Mohiyatiga ko‘ra bu potensial hamkorlar uchun ishbilarmonlik takliflari
bo‘yicha belgilangan standart bo‘lib, ularga loyihada rejalashtirilgan
tadbirlarning iqtisodiy samaradorligi, kutilayotgan foydani olishning realligi,
kredit qo‘yilmalarni qatarib olishni baholash uchun zarur.
Investitsiya loyihasining biznes-rejasi quyidagilarni asoslab berish
maqsadida ishlab chiqiladi:
korxonani joriy va istiqbolli (strategik) rivojlantirish, yangi faoliyat
turlarini ishlab chiqish (tanlash);
94
investitsion va kredit resurslarni olish, qarz mablag‘larini qaytarib
olish;
qo‘shma va chet el korxonalari tashkil qilish bo‘yicha takliflar;
davlat tomonidan qo‘llab-qo‘vvatlash dasturlarining maqsadga
muvofiqligi.
Investitsiya loyihalarini ishlab chiqish bo‘yicha zamonaviy tajribalar
asosan ishbilarmonlik rejalashtirishi metodologiyasiga asoslanadi, uning yangi
texnika va kapital qo‘yilmalar iqtisodiy samaradorligini asoslab berish bo‘yicha
avvalgi muammodan asosiy farqi real ichki va tashqi sharoitlarga mos keluvchi
hamda tashkilotning (korxona, loyihaning) rivojlanishini ta‘minlovchi rejani
ishlab chiqish hisoblanadi. SHu bilan birga bu tajribalarni to‘laligicha mahalliy
korxonalarga (investitsiyalash ob‘ektlariga) o‘tkazish mumkin ham emas,
buning iloji ham yo‘q.
Biznes-rejani datellashtirish darajasi ko‘plab omillarga, birinchi navbatda
bo‘lajak loyiha hajmiga va u mansub bo‘lgan sohaga (tarmoqqa, ishlab
chiqarishga) bog‘liq bo‘ladi. Masalan, agar mahsulotning yangi turlarini ishlab
chiqarishni tashkil qilish ko‘zda tutilayotgan bo‘lsa, u mahsulotning o‘zi va
sotuv bozorlar murakkabligini hisobga olib, batafsil ishlab chiqilishi lozim. Agar
gap biron-bir mahsulotni sotish haqida boradigan bo‘lsa, biznes-reja juda qisqa
va sodda bo‘lishi mumkin. Detallashtirish yaratilayotgan ob‘ek xarakteriga ham
bog‘liq bo‘ladi, masalan, agar bu ishlab chiqarish korxonasi bo‘lsa, undagi
ishlab chiqarish tarkibiga mahsulot turi, uning sifati, qurilish-montaj ishlari
hajmi va boshqa omillar ta‘sir ko‘rsatadi.
Barcha holatlarda ham biznes-reja investitsiya loyihasining asosiy
jihatlarini yoritib berishi, tadbirkorning duch kelishi mumkin bo‘lgan barcha
muammolar va raqobat sharoitlarida ularni hal qilish usullarini ko‘rsatishi
hamda tijorat rejalari va loyihani amalga oshirish istiqbollari, rejalashtirilgan
tadbirlarni amalga oshirish dasturlarini moliyaviy va tashkiliy ta‘minlash
haqidagi qat‘iy strukturalangan ma‘lumotlar tizimini fiodalashi, bundan tashqari,
reklama funksiyasini bajarishi lozim.
Biznes-rejani ishlab chiqish uchun asos bo‘lib korxona rahbariyati
tomonidan chiqarilgan hujjat (buyoruq, farmoyish) xizmat qiladi. Unda
quyidagilar belgilanadi va tasdiqlanadi:
biznes-rejani ishlab chiqish rahbari;
ijrochilar tarkibi, ular o‘rtasida majburiyatlarni taqsimlagan holda;
biznes-rejani ishlab chiquvchi (loyiha tashabbuschisi bo‘lgan korxona
yoki jalb qilingan tashkilotlar);
ishlarni bajarish uchun xarajatlar smetasi va ularni moliyalashtirish
manbalari (zarur hollarda).
Biznes-rejani ishlab chiqish ayniqsa, sanoat ob‘ektlarida murakkab va
ko‘p mehnat talab qiluvchi mashg‘ulot (faoliyat) hisoblanadi. SHuning uchun
uni kompyuterlashtirish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etadi. Rejaga faqat bitta
o‘zgartirish kiritish rejaning barcha bo‘limlari bo‘yicha barcha ko‘rsatkichlarni
qayta hisoblab chiqishga olib kelishi mumkin. Biznes-reja ustida ishlashni katta
hajmda ichki va tashqi axborot olish va undan foydalanish, loyiha
95
boshqaruvining uni moliyalashtirish va ishlab chiqishda ham, amalga oshirishda
ham ishtirok etayotgan ayrim bo‘g‘inlari o‘rtasida vujudga keluvchi
ziddiyatlarni tartibga solish zarurligi ham murakkablashtiradi.
Investitsiya loyihasining biznes-rejasi qabul qilingan qarorga, mulkchilik
shakllariga, yuridik shakliga, moliyalashtirish manbalariga, chiqarilayotgan
mahsulot turlariga, yangi qurilayotgan ob‘ektda ishlab chiqarish maqsadlariga,
mavjud korxonalarda yangi teznika va texnologiyalarni joriy qilishga, moddiy
va mehnat resurslaridan foydalanishga, foydani oshirishga, bozorni o‘zlashtirish
va hokazolarga nisbatan aniqlashtirishni talab qiladi. Biroq uni ishlab chiqishni
boshlashdan avval talab va taklif haqidagi, ishlab chiqarish, moliyaviy va
boshqa axborot olish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
