1-mavzu: Birjalarning iqtisodiy mohiyati

8- mavzu: Brokerlar va brokerlik idoralari
8.1.Brokerlik idorasini ta'sis etish
8.2.Brokerlik firmasining birja savdosida ishtirok etishi, tovarga ariza berish va 
shartnoma tuzish jarayoni
8.3.Shartnomada tovarni etkazib berishning bazis shartlarini muvofiqlashtirish 
jarayoni
8.1. Brokerlik idorasini ta'sis etish
Birja savdosining o'ziga xosligi shundaki, u sotuvchi yoki xaridorlarning o'zi 
tomonidan emas, balki ularning vakillari – birja vositachilari tomonidan amalga 
oshiriladi.
Birjaning ajralmas bir uzviy qismi deb brokerlik idorasini hisoblash mumkin. U 
birja strukturasiga kirmaydi. Biroq brokerlik firmalarisiz birja savdosini tashkil qilib 
bo'lmaydi.
Brokerlik faoliyati birja vositachiligiga mansub bo'lib, birja bitimlarini mijoz 
nomidan va uning hisobidan, birja vositachisi nomidan va mijoz hisobidan, 
mijozning nomidan va birja vositachisi hisobidan amalga oshirishdar iborat.
Brokerlik firmasi bu - xususiy, shirkat, aktsiyadorlik yoki boshqa korxona 
bo'lib, uning asosiy funktsiyasi birja va mijozlar (mahsulot ishlab chiqaruvchilar, 
xaridorlar, savdo vositachilari) o'rtasida aloqani ta'minlashdan iborat. Muayyan 
birjaning brokerlik firmasi birja aktsiyalar(pay)ini sotib olish asosida tashkil etilishi 
mumkin. Aktsiya egasi birjada o'z brokerlik firmasini tashkil qilish yoki birja 
savdolarida ishtirok etish huquqini boshqa tashkilotlarga ijaraga berish va ijara 
to'lovi shaklida mos keluvchi daromad olish huquqiga ega.
Yuqorida aytib o'tilganidek, birjada brokerlik firmasi sifatida ro'yxatga 
olinadigan tashkilot amaldagi qonunchilikka muvofiq istalgan tashkiliy-huquqiy 
shaklga ega bo'lishi mumkin.
Brokerlik firmasini tashkil qilishning eng tarqalgan va qulay turi – mas'uliyati 
cheklangan o'rtoqchilik (MTO') hisoblanadi. 
Brokerlik firmasi mustaqil yuridik maqomga ega bo'lmasdan, biron-bir 
korxona yoki tashkiotning tarkibiy qismi bo'lishi ham mumkin.

---

Agar birja aktsiyalarining egasi vositachilik tashkiloti hisoblansa, u mazkur 
birjaning brokerlik firmasi sifatida ro'yxatga olinadi, xolos.
Vositachilik firmasi birja uchun aktsiyador hisoblanmagan hollarda esa u 
o'zining brokerlik firmasisini tashkil qiladi.
Brokerlik firmasi mijozlarning birja tovarlarini sotish va sotib olishga 
arizalarini to'playdi, ularni ro'yxatga oladi va tezkorlik bilan birjadagi brokerlariga 
etkazadi. Brokerlar olingan topshiriqlarni bajaradi va bu haqida xabar brokerdan 
kompaniyaga va undan mijozga yetkaziladi.
Brokerlik firmlari butun mamlakat bo'ylab joylashishi mumkin va bu 
mijozlarni jalb etish imkoniyatlarini kengaytiradi. Bunday firmalar chet elliklar 
tomonidan ham tashkil qilinishi mumkin.
Brokerlik firmasi ta'sischilari va personali ular faoliyatida ishtirok etishni 
mo'ljalalyotgan muayyan birjaning huquq va majburiyatlarini, qonunchilik 
me'yorlarini bilishi zarur (nizom, brokerlik firmalari faoliyati haqidagi Qoidalar, 
Birja qo'mitasining qarorlari, shuningdek, birja savdosi Qoidalari va b.). Birjaning 
buyruq beruvchi va ijrochi boshqaruv organlari birja savdosi Qoidalari, talablar va 
boshqa birja me'yoriy hujjatlarini yaratuvchi hamda qonunchilik asosida faoliyat 
ko'rsatayotgan brokerlar va brokerlik firmalari faoliyatiga aralashish huquqiga ega 
emas.
Brokerlik firmasini birjada ro'yxatga olishda ro'yxatga olish xizmati 
tomonidan unga birja bilan aloqa qilish uchun tijorat kodi va raqam beriladi.
Brokerlik firmasini ro'yxatga olish uchun quyidagilarni taqdim etish zarur: 
brokerlik firmasini ta'sis qilgan aktsiyadorning arizasi; ta'sis hujjatlarining notarius 
tasdiqlagan nusxalari; mos keluvchi hukumat organlarining brokerlik firmasini 
yuridik shaxs sifatida ro'yxatga olish haqidagi qarorining tasdiqlangan nusxasi.
Brokerlik firmalari brokerlik firmalari maxsus Reestrida ro'yxatga kiritiladi. 
Ro'yxatga olingandan so'nga brokerlik firmasi mos keluvchi guvohnoma oladi.
Brokerlik idoralari birja boshqaruvini amalga oshirmaydi.