1-mavzu: Birjalarning iqtisodiy mohiyati

Forex бу – нима? 
FOREX (Foreign Exchange Market ёки FX)
бозори – ҳалқаро банклараро 
валюта бозори. Мазкур бозорнинг қатнашчилари тижорат банклари, валюта 
биржалари, брокерлик компаниялари, марказий банклар, хедж ва инвестиция 
фондлари ҳисобланади. Forex да сутканинг 24 соати мобайнида кундалик 3 
трлн. АҚШ доллари миқдоридаги айланма билан валюта савдоси амалга 
оширилади. 
Deutsche Bank, Barclays Bank, City Bank, UBS Bank каби йирик ҳалқаро 
банкларнинг номи кўпчиликка маълум. Стандарт битимлар ҳажми ўзига 
мафтун қилади. Ўртача статистик потенциал бозор қатнашчиси ҳали ҳеч нарса 
қилмасдан туриб, ноллардан кўзи қамашиб кетади ва тиззаларида титроқ 
сезади. Яқин пайтларгача Forex имтиёзли кишиларнинг насибаси бўлган. 
Бунинг ажабланарли жойи йўқ. Стандарт лот савдо қилинаётган валютанинг 
100 минг ва 1млн. бирлигина тенг. Уларни қаердан олса бўлади? Кичик 
капиталга эга бозор қатнашчилари учун маржинал ёки ричагли савдо 
қўлланилади. Бундай савдо албатта икки қисмдан иборат бўлади. Дастлаб 
позицияни очиш (яъни валютани битта нархда сотиш ёки сотиб олиш), сўнгра 
албатта позициянинг ёпилиши (бошқа нархда қайта сотиш ёки сотиб олиш) 
рўй беради. Маржинал савдода валюта ҳақиқатда етказиб берилмайди, жараён 
қатнашчиси эса позициянинг очилишда йўқотишларни қоплаш учун хизмат 
қиладиган ва маржинал талаб ёки маржа (margin) деб аталадиган гаров 
(суғурта депозити) киритади. Бозорга етиш учун сизга кредит елкаси 
(leverage), масалан 1:100 тақдим этилади. Яъни, масалан, 1:100 елка билан 
$1000 депозитда сиз худди ўша $100000 стандарт лот билан ишлай оласиз.
Позицияни ёпишда суғурта депозити қайтариб берилади. Бунда у 
олинган даромад миқдорида кўпайтириб берилади (ёки камайтирилади). 
Маржинал савдонинг яна бир муҳим тушунчаси бор – Margin Call. Бу жуда (!) 
тарқалган атама. Уни «депозитни чақириб олиш» (сўзма-сўз эмас, маъноси 
бўйича) деб таржима қилиш мумкин, яъни пулингизни, тўғрироғи ундан 
қолганини қайтариб олинг ва кейингси сафар яна келинг. 
Margin Call сизнинг ҳисобрақамингизда депозитнинг 30%и қолганда рўй 
беради. Сизнинг очиқ позицияларингиз мажбуран ёпилади ва янги гаров 

---

киритиш талаб қилинади. Позицияни очишда ҳар сафар янги гаров киритиш 
талаб қлинмаслиги тушуарли, албатта. Ҳар бир брокерда савдо 
ҳисобрақамининг минимал даражаси белгиланади, масалан $1000, ва Margin 
Call ҳолати рўй бергунга қадар сиз бемалол янги позицияларни 
очишингиз ва ёпишингиз мумкин бўлади.