1-mavzu: Birinchi jahon urushidan keying davrda Xitoy. Reja

Chan Kayshi mamlakat hukumati tepasida.

Sun Yatsen vafotidan so‘ng (1925 yil 12 mart) uning o‘rnini egallagan Chan Kayshi aslida XKP bilan hamkorlikdan bosh torta boshlagan edi. U o‘z tuzumini xorijlik vakillar (avvalo AQSH) yordamida qaror toptirishga intildi. U 1927 yili Guanchjouda hokimiyatni egalladi va XKP tarafdorlariga qarshi ularni Guandun provinsiyasidan chiqarib yuborish maqsadida kurasha boshladi. Chan Kayshi hokimiyati barcha chet el vakolatxonalari tomonidan tan olindi va u Xitoyning qonuniy hukmdori bo‘lib qoldi.
Chan Kayshi hukumatining ta’qibu-qatag‘onlari sharoitida XKP o‘zining asosiy kuchlarini Janubiy va Markaziy Xitoyga yig‘a boshladi. Bu yerda xalq ozodlik armiyasining birinchi bo‘linmalari tashkil qilindi, ishchi-dehqon hokimiyati o‘rnatildi. 1925-1931 yillarda Uxan provinsiyasi markazida XKP yetakchilik qilgan birinchi inqilobiy Xitoy hukumati joylashgan edi.
Natijada mamlakatda uch hokimiyatchilik yuzaga keldi: XKP-Uxanda, Gomindan-Guandunda va o‘zlarini ayrim provinsiyalarning hukmdori deb e’lon qilgan ko‘p sonli militaristlar (CHjan Szolin, U.Peyfu va boshqalar). XKPning Xitoy milliy ozodligi uchun kurash yagona frontini qaror toptirish bo‘yicha qilgan barcha sa’yi-harakatlari samara bermadi.
1927 yilda Xitoy milliy burjuaziyasi kompradorlar ortidan bordi, biroq bu yo‘lda u o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga – ingliz-amerika namunasidagi burjua davlati shaklidagi o‘z hokimiyatini o‘rnatishga muvaffaq bo‘lmadi. Hokimiyat yirik zamindorlar-feodallar va kompradorlar qo‘lida bo‘lib, ularning orasida Chan Kayshi va Gomindanning boshqa yetakchilari tobora muhimroq rol o‘ynay boshladilar. Xitoyda hokimiyat Chan Kayshi to‘dasi tomonidan egallab olingandan so‘ng Gomindanning yuqori tabaqasi davlat yuqori organlari, Gomindanning partiya apparatida va armiyadagi hukmronligidan shaxsiy boylik orttirish, xalqni talash yo‘lida foydalandi.
Bu yangi yirik sarmoyadorlar Xitoyda “byurokratik sarmoya” vakillari nomini oldilar. Ular chet el sarmoyadorlari, mustamlakachilar bilan yaqin aloqada bo‘lib, ekspluatatsiyaning nafaqat kapitalistik, balki feodal usullaridan ham foydalanar edilar. Milliy, asosan o‘rta, shahar sarmoyador-tadbirkorlari hamon kapitalistik ishlab chiqarishni erkin rivojlantirish imkoniyatiga ega emasdilar. Chet el kompaniyalari va byurokratik sarmoya ta’siri ostida va kuchli feodal sarqitlar saqlanib qolayotgan sharoitda ko‘plab milliy sanoatchilar va tijoratchilar xonavayron bo‘ldilar. Bunga endilikda Xitoyni Yaponiya tomonidan mustamlakaga aylantirish xavfi qo‘shilgan edi. Natijada milliy shahar sarmoyadorlari va aholining u bilan aloqada bo‘lgan qatlamlari Gomindan rahbariyatini tanqid qilib, Yaponiyaga qarshilik ko‘rsatishni talab qila boshladilar.

4.