1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

“ KICHIK GURUHLARDA ISHLASH ” TEXNOLOGIYASI
2-KICHIK GURUH
VAZIFA
Antibioz munosabati. Simbioz munosabati
Antibioz  va  simbioz  bog’lanishlarning  tabiiy  tanlanishda  ahamiyati  juda  katta  bo’lgani 
uchun ular bilan quyida batafsil tanishamiz.
Antibioz  –  antogonizm,  salbiy  bog’lanish  bo’lib,  ularni  quyidagi  shakllarga  ajratish 
mumkin.
4. O’zaro raqobat.
5. Parazitizm.
6. Yirtqichlik.
O’zaro  raqobat.  O’simliklar  energiyani  birdan-bir  asosiy  manba  –  fotosintez  orqali  oladi. 
Shuning  uchun  ham  o’simliklarda  raqobat  birinchi  navbatda  “yorug’lik  uchun  kurash”  sifatida 
namoyon bo’ladi.
Parazitizm  –  har  xil  turga  mansub  organizmlarning  o’zaro  munosabatlari  shakli  bo’lib, 
bunda  bir  organizm  (parazit)  ikkinchi  organizmdan  (xo’jayin)  yashash  muhiti  va  ovqat  manbai 
sifatida  foydalanadi.  Parazitlar  hayvonlarning  har  xil  a’zolarida  (teri,  ichki  organlar,  qon,  limfa 
suyuqligi  va  boshqalarda)  yashashga  moslashishi  mumkin.  ularda  paraziy  hayot  kechirishga 
moslashishni  ta’minlovchi  so’rg’ichlar,  maxsus  og’iz  apparati,  ilmoqchalari  va  shunga  o’xshash 
moslamalar rivojlandi.
Yirtqichlik  –  bunda  bir  organizm  o’z  o’ljasiga  hujum  qilib,  undan  ovqat  manbai  sifatida 
foydalanadi, bu munosabat ko’pincha o’ljaning o’limi bilan tugaydi.
Simbioz – ijobiy o’zaro bog’lanishlar bo’lib, uning quyidagi asosiy shakllari mavjud:
4. Mutualizm.
5. Hamsoyalik.
6. Hamtovoqlik.
Mutualizm  (lotincha  –  mutus  –  o’zaro)  o’zaro  biologik  bog’lanishning  bir  shakli  bo’lib, 
bunda  birga  yashash  har  ikkala  organizmga  ham  foyda  keltiradi.   Mikoriza  zamburug’lari 
o’simliklar uchun fosfor va mineral moddalarni ularning ildizlariga yetkazib beradi, o’z navbatida 
zamburug’lar  daraxt  ildizlaridan  uglevod  va  boshqa  organik  moddalarni  oladi.  O’rmonlarda 
chumolilarning  ichagidabir  hujayrali  xivchinli  sodda  hayvonlar  yashaydi.  Chumolilar  daraxt 
yog’ochlari  bilan  oziqlanadi,  lekin  uni  parchalovchi  fermentlar  chumoli  ichagida  bo’lmaydi.  Bu 
vazifani bir hujayrali xivchinlilar bajaradi. Chumolilar xivchinlilarsiz yashay olmaydi, xivchinlilar 
ham faqat chumoli ichagidagina yashay oladi.
Hamsoyalik. Sinoykiya (yunoncha – syn – birga, oikos – uy) – o’zaro munosabatlardan bir 
organizmgina  o’ziga  foyda  oladi,  ikkinchisi  uchun  bunday  munosabatdan  hech  qanday  naf 
ko’rmaydi. Masalan, chuchuk suvda yashaydigan baliqlardan biri o’zining tuxumlarini ikki pallali 
yumshoq tanli – tishsizning mantiya bo’shlig’iga qo’yadi. Baliq tuxumlari yumshoq tanliga hech 
qanday  zarar  keltirmadi,  chig’anoqlar  himoyasida  bo’ladi.  Bu  holatda  yumshoq  tanlidan  baliqlar 
faqat yashash joyi sifatida foydalanadi.
Hamtovoqlik,  kommensalizm  (fransuzcha  –  commensal  –  hamtovoq)  –  bunday 
o’zaro  munosabatda  bir  organizm  ikkinchisidan  asosan  ovqat  manbai  sifatida  foydalanadi,  lekin 
hech qanday zarar yetkazmaydi. Masalan, odam og’iz bo’shlig’ida amyobalarning bir turi – og’iz 
amyobasi yashaydi. U og’iz bo’shlig’idagi ovqat qoldiqlari bilan ovqatlanadi, hech qanday zararli 
ta’sir ko’rsatmaydi.  Mayda  baliqlar  yirik  baliqlarga  yopishib  yashab,  ulardan  harakatlanishda 
foydalanadi, uning chiqindilari bilan ovqatlanadi.

---