1-mavzu. Bioinformatika faniga kirish. Bioinformatika fanining rivojlanish tarixi va bioinformatika fani istiqbollari

Odam genomi ketma ketligini aniqlash bo’yicha “Odam genomi” loyihasi haqida. Bu loyihaning asosiy maqsadi odam hujayrasi tarkibidagi barcha DNK molekulalaridagi ketma – ketliklarni aniqlash, shuningdek, ayni paytda barcha genlarning joylashishini aniqlash va shu asosida nasliy kasalliklarning sabablarini o’rganish hamda shu orqali ularni davolash yo’llarini ochishdan iborat edi. Bu loyihani bajarish uchun biologiya, ximiya, matematika, texnika va fizika sohasidagi minglab olimlar jalb qilindi. Bu fan tarixidagi juda qimmat loyihalardan biri edi. 1990 yilda genomlarni o’rganishga 60 mln dollar, 1991 yili 135 mln, 1992-1995 yillarda har yili 165 mln dan 187 mln dollargacha, 1996-1998 yillarda esa faqatgina AQSh ning o’zida 200, 225 va 253 mln dollar mablag’ sarflandi.
Odam genlarining xaritalash muammolarini hal etish uchun beshta asosiy maqsad qo’yilgan edi:
Genlarning oralig’idagi masofalarni aniq tarzda o’lchash
Har bir xromosomaning fizik xaritasini tuzish
Barcha genomning alohida klonlar tipidagi xaritasini olish
2004 yilda DNK ning to’liq sekvinirlanishini tugatish
Odamning barcha genlarining sekvinirlangan xaritasini to’laligicha tugati.Yuqorida sanab o’tilgan barcha maqsadlarga erishilgandan so’ng tadqiqotchilar genlarning barcha funktsiyalarini aniqlashi va olingan ma’lumotlarni biologik va tibbiyotda qo’llanilishining metodlarini ishlab chiqishi kutilgan edi.
O’tkazilgan bir necha yillik tadqiqotlar natijasida nukleotidlarning ketma-ketliklari bo’yicha xalqaro ma’lumotlar bazalari (GenBank/EMBL/DDBJ/PIR/SwissPot) yaratildi va barcha olingan ma’lumotlar shu banklarga joylashtirildi. Bu bazalarga kirish ochiq tarzda amalga oshiriladi va har bir mutaxassis kirib ulardagi ma’lumotlardan tadqiqot maqsadlarida foydalanishi mumkin.
Ushbu loyihani bajarish oddiy masalalardan boshlandi. Dastlab bu loyihada ishtirok etuvchi har bir mutaxassislar tayyorlandi. Genlarni xaritalash bo’yicha birinchi tajribalar 1995 yilda Hemophilus influenzae bakteriya genomida o’tkazildi. 1995 yilning yanvaridan 1996 yil yanvarigacha odam DNK sining barcha ketma-ketliklari o’rganilgan qismi o’n martaga ortdi, lekin bu bir yil ichida qilingan ish butun odam genomining mingdan bir qismidan ham kamrog’ini tashkil etardi. Ammo, 1998 yilning iyulida 9% genom sekvinirlandi (-rasm).