1-mavzu: Avtomobil transport harakat tarkibi

42-mavzu: Tormoz mexanizmlari
Reja
1. Tormoz mexanizmlarining vazifasi

2. Tormoz mexanizmlarining tuzilishi

3. Tormoz mexanizmlarining ishlash uslubi

Tormoz mexanizmi avtomobil g’ildiraklarida yoki kuch uzatmaning kardanli valida o’rnatiladi. Avtmobillarda asosan friktsion tormoz mexanizmi qo’llanilib, ularning aylanuvchi detallari barabanli yoki diskli, aylanmaydigan detallari esa kolodka yoki tasma shaklida bo’ladi. Diskli tormoz mexanizmlarining aylanmaydigan detallari faqat kolodka shaklida bo’ladi.

Baranbanli tormoz mexanizmi mutanosib ravishda joylashgan ikkita kolodkalardan tashkil topib, tashqi tsilindrik yuzasida friktsion tormoz ustqo’ymasi mazkamlangan. Gidravlik yuritmali ish tormoz tarmog’ida bitta keruvchi gidravlik tsilindrli va kolodkalari bitta yoki ikkita tayanch barmoqqa o’rnatilgan tormoz mexanizmi qo’llaniladi. Bazan ikkita keruvchi gidravlik tsilindrli tormoz mexanizmi ham ishlatiladi. Pnevmatik yuritmali asosiy tormoz tarmog’ida esa bitta keruvchi mushtchali va kolodkalari bitta yoki ikkita tayanch barmoqqa tayangan tormoz mexanizmi ko’proq ishlatiladi.

Barabanli tormoz mexanizmiga ta’sir etuvchi kuchlarning soddalashgan sxemasi rasmda keltirilgan. Keruvchi yuritma vositasida kolodkalarning erkin o’rnatilgan uchlariga ta’sir etuvchi P₁ va P₂ kuchlar kolodkalarni burchak tezligi bilan aylanuvchi tormoz barabaniga siqiladi. Natijada barabandan kolodkaga N₁ va N₂ kuchlari ta’sir etadi. Bu kuchlarning ta’sirida hosil bo’lgan T₁ va T₂ ishqalanish kuchlari umumlashgan tormoz momentini hosil qiladi. Ustquyma va baraban orasida hosil bo’lgan ishqalanish kuchlari kolodkaga har xil yo’nalishda ta’sir etadi. Ishqalanish kuchi T₁ keruvchi kuch P₁ bilan birga kolodkani siqishga yordam beradi; T₂ keruvchi kuch esa P₂ ga teskari ta’sir etadi.

Demak, ishqalanish kuchi ta’sirida bita kolodka barabanga ko’proq, ikkinchisiga esa kamroq siqiladi. Bundash tashqari, ishqalanish kuchi ta’sirida kolodkalar tayanchida aks P₁ va P₂ kuchlari hosil bo’ladi. Avtomobillarda asosan kolodkali baraban turidagi g’ildirak tormozi ishlatiladi.