Bog'liq 1-mavzu Avtomobil transport harakat tarkibi
21-mavzu: Taqsimlash qutisining tuzilishi va ishlash uslubi.
Reja
Taqsimlash qutisining vazifasi
Taqsimlash qutisining tuzilishi
Taqsimlash qutisining ishlash uslubi
Ma’lumki, og’ir yo’l sharoitlarida yurishga mo’ljallangan o’tag’on avtomobillarning kuch uzatmasidayetakchi ko’priklar soni bir nechta bo’ladi. Shu turkumga kiruvchi avtomobillarda uzatmalar qutisidan tashqarii taqsimlash qutisi ham qo’llaniladi va u burovchi momentniyetakchi ko’priklarga tarqatish hamda kerak bo’lganda oldingiyetakchi ko’prikni darxol qo’shish va ajratish vazifasini o’taydi. Ko’pchilik xollarda taqsimlash qutisining tarkibiga qo’shimcha uzatma ham kiritiladi. Odatda bunday uzatma pasaytiruvchi uzatma bo’lib, yuklangan avtomobil takomillashgan og’ir yo’l sharoitida harakatlanganda yoki tepalikka chiqayotgandayetakchi g’idiraklarga tarqatilayotgan burovchi momentni yana da oshirib boradi. Taqsimlash qutisi bikr yoki differentsial yuritmali bo’ladi. Bikr yuritmali taqsimlash qutisiyetakchi g’ildiraklarni bir xil burchak tezlikda aylanishini ta’minlasa, differentsial yuritmaligi esa burovchi momentniyetakchi ko’priklararo talqinlashtirib taqsimlaydi. Avtomobillarning o’tag’onligini oshirish maqsadida o’zaro differetsial, bazan majburiy bikrlovchi va o’z-o’zini bikrlovchi qilib ishlangan bo’ladi.
Taqsimlash qutisi uzatmalarga qo’shilganda oltinchi ko’prikka qo’shish va ajratish jarayoni avtomobil harakatlanayotgan paytda bajarilishi mumkin. Lekin taqsimlash qutisi yordamida pasaytirilgan uzatmaga o’tkazish faqat to’la to’xtatilgandan so’ng bajarilishi darkor.
GAZ-66 avtomobilida bikr yuritmali taqsimlash qutisi qo’llanilib, undagi hama vallar sharsimon podshipniklarda aylanadi
(29-rasm). U asosan karter 10,yetakchi val 1, oraliq val 6,yetaklanuvchi val 4 Bilan yaxlit ishlangan shesternya 3, oldingi ko’prikni yurituvchi val 8 hamda har bir valning tishli g’ildiraklari 2,7,12 va 9 dan iborat.yetakchi val 1 ning shlitsali bo’yniga to’g’ri va pasaytiruvchi uzatmalarni olib boruvchi, surilish qobiliyatiga ega bo’lgan tishli g’ildirak 2 o’tqazilgan. Oraliq val 6 ning shlitsida chap tomondan pasaytiruvchi uzatmaning tishli g’ildiragi 12 o’q bo’ylab siljimaydigan qilib biriktirilgan, o’ng tomondan esa oldingi ko’prikni ulovchi surilma tishli g’ildirak 7 o’rnatilgan.
Oldingi ko’prikka burovchi moment uzatiladigan tishli g’ildirak 9 val 8 ga shlitsada qo’zg’almas qili o’tqazilgan. Oldingi ko’prik oraliq valdagi surilma tishli g’ildirak 7 ni o’ngga surib ulanadi. To’g’ri uzatmani qo’shish uchunyetakchi valning tishli g’ildiragi 2 ni o’ngga surib,yetaklanuvchi val shesternyasi 3 ning ichki tishlari bilash ilashtiriladi. Pasaytiruvchi uzatmani qo’shishda esayetakchi valdagi tishli g’ildirak 2 ni chapga surib, oraliq valdagi tishli g’ildirak 12 Bilan ilashtiriladi. SHunda taqsimlash qutisining uzatish soni 1,96 ga teng bo’ladi.
Oldingi ko’prikni ajratish uchun tishli g’ildirak 7 va 9 larni ilashtirilgan xolatidan chiqarish kerak.
Taqsimlash qutisiningalmashtirib qo’shish mexanizmini boshqarish xaydovchi kabinasida joylashtirilgan ikkita richag yordamida bajariladi. Almashtirib qo’shish mexanizmiga (29-rasm) bikrlovchi tuzilmadan iborat bo’lgan qulfli moslama o’rnatilgan. U prujina 24 va tirgagichlar 25 dan tashkil topgan. Bu moslama avtomobilning oldingi ko’prigini qo’shmasdan pasaytiruvchi uzatmani ulashga yoki pasaytiruvchi uzatmada qo’shilib turgan oldingi ko’prikning qo’qqisdan ajralib ketishiga yo’l qo’ymaydi. Mexanizmning ishlashi xudi uzatmalar qutisinikidek richaglar yordamida amalga oshiriladi. O’z navbatida richaglar polzunlar 21 va 22 bilan, polzunlar esa har biri vilkalar 15 va 23 bilan biriktirilgan. To’liq yuritmali KamAZ-4310 avtomobillarga differentsial yuritmali ikki bosqichli taqsimlash qutisi o’rnatilgan bo’lib, u og’ir yo’l sharoitiga mo’ljallangan pasaytiruvchi va takomillashtirilgan yo’llarda yurish uchun tezlatish uzatmalarga ega. Pasaytiruvchi uzatmada burovchi moment uzatmalar qutisidan taqsimlash qutisiningyetakchi valiga va undan tishli g’ildiraklar orqali bir-biri bilan shu pasaytiruvchi uzatmani olish uchun chapga surilib qo’shilgan tishli mufta, tishli g’ildirak va u bilan doimo ilashgan o’qaro silindrik differentsialning tanasida yasalgan shesternyaga boradi. Tezlatish pog’ogali uzatma ulanilganda burovchi moment val, shesternyalar hamda o’ng tomonga surilgan mufta, shesternya, shuningdek o’ngga surilgan tishli mufta, shlitsali vtulka va differentsial vali orqali u bilan bir butun qilib bikrlashgan shesternyaga boradi. Undan esa burovchi moment silindrik satellitlar yordamida ichki sirtida tishchalari bor, kosacha va shesternyaga teng taqsimlanadi. Kosacha o’z navbatida orqa ko’prikni yurituvchi val bilan, shesternya esa shlitsa orqali old ko’prikni yurituvchi val bilan tutashgan.
Xulosa qilib aytganda konussimon va silindrik differentsiallarning ishlash uslubi bir-biriga o’xshash. Faqat silindrik differentsialda uning tanasida yasalgan shesternya xudi konussimon differentsialdagiyetaklanuvchi konussimoln shesternya vazifasini o’taydi.
