1-mavzu. Asfaltbeton va sementbeton qoplamalarini qurish. Reja

Ishlar sifatining nazorati 
Sirtqi ishlov berishda quyidagilar nazorat qilinadi: 
- har bir bitum tashuvchidagi bitum harorati; 
- chaqqiq toshning bir tekisda yoyilishi, tozaligi va me’yori, bog‘lovchi 
materialning bir me’yorda qo‘yilishi; 
- amaldagi standart bo‘yicha kuniga bir marta bog‘lovchi materiallar bilan 
chaqiqtoshning aralashtirish sifati ; 
-emulsiya mineral qismining tarkibini loyiha talablariga mos kelishi; 
- materiallarning bir tekisda yoyilishini 0,25m
2
maydondagi materiallarni olib
torozida tortib ko‘rish bilan. Yo‘lning o‘zida aralashtirish usuli bilan eyilish 
qatlamini qurishdan oldin quyidagilar nazorat qilinadi: yo‘l qoplamasining 
tayyorlanganligi (yuza toza bo‘lishi, o‘ydim chuqurliklar bartaraf etilganligi, 

---

qoplamada boshqa hil plastik deformatsiyalar va buzilishlar yo‘q bo‘lishi, qoplama 
yuzasi tekis bo‘lishi kerak); mashina mexanizmlarining ishga tayyorligi. 
Eyilish qatlamini qurish paytida:
ishlarning boshlanish paytida havo harorati va avtog‘udronatordagi bitum 
harorati o‘lchanadi; 
kunlik ish davomida bir marotaba bog‘lovchi materialning sarflanish me’yori 
tekshiriladi. 
Yo‘lning o‘zida materiallarni organik bog‘lovchi bilan aralashtirish paytida: 
har 25 m shablon bilan aralashtirib uyulgan material hajmining bir xilligi; 
chaqiq tosh materialining namligi; 
tayyorlangan aralashma sifati va hajmining bir xilda yoyilganligi tekshiriladi. 
93-rasm.Mustahkamlangan yo‘l asosina koplama yotkizib zichlash
 
Emirilish qatlami bir vaqtning o‘zida koplama bilan birga kuriladi va tayyor 
yoki xizmat muddati tugayotgan koplamaga yotkiziladi. Emirilish hisobiga koplama 
qalinligi kamaygandan so‘ng xisoblangan chuqurlikka emirilish qatlami kayta 
tiklanadi. Bu qatlam talab etiilayotgan tekislik va gadir-budirlikka ega bo‘lishi 
kerak, shuning uchun uni eng chidamli, emirilishga chidamli, kam sillikdanadigan, 
suv va sovuqka chidamli materiallardan qilish kerak. YUzaga ishlov berishda 
ko‘rsatilgan operatsiyalar soni kaytariladigan bo‘lsa, ikki va uch martalab kilinishi 
kerak. YUzaga bir marotaba ishlov berishda qatlam qalinligi 1,5—2,5 sm, 
ikkitalikning qalinligi 3—4sm, uchtalikning qalinligi — 5 sm ga etadi. Ishlov berish 
soni yuzaga ishlov berilayotgan qatlam turi va sifatiga hamda uning vazifasiga 
bog‘liq. 
Yo‘l-iqlim mintaqasini hisobga olgan holda yuzaga ishlov berishda quyidagilar 
ko‘llaniladi: BND 200/300 va BN 200/300, BN 130/200 va BND 
130/200, BND 90/130 (GOST 22245—90) neftli bog‘lovchili yo‘l bitumlari; 
SG 40/70, SG 70/130 i SG 130/200 (GOST 11955—82) neftli suyuk bitumlar: 
Mineral material sifatida mayda chaqiqtosh xizmat qiladi ( 25 mm gacha) yuqori 
mustahkamlik tog‘ jinslari ( emirilish bo‘yicha I-1 va kam holatda I- 2), va 
shag‘allarning maydalangani ishlatiladi. Material vazifasiga qarab, yirikligi va 

---

yuzaga ishlov berish turi bo‘yicha tanlanadi. 
Emirilish qatlamlarini qoplamalar yuzasiga bittalik ishlov berish usuli bilan kurittt 
uchun 10-15, 15-20, 20-25 mm li o‘lchamli bir xil chaqiqtosh ko‘llaniladi. Yirik 
donalar eng maydalaridan 5 mm dan ko‘p fark 
qilmasligi kerak. 
CHegaralovchi o‘lcham bo‘yicha materiallarning bir jinsliliga talablar yuzaga 
ishlov berish xizmatining tajribasiga asoslanib olinadi. Bir jinsli chaqiqtoshda bir 
qatlam yoyib (3.15 rasm) yotkizilganda bunga eritttittt mumkin. Har xil jinsli 
materiallarda xamma vaqt shunday kichik zarrachalar topiladiki ular yuqorida kolib, 
bitum bilan kerakli ilasha ola olmaydi.(22.3,6). Avtomobillar g‘ildiragining urinma 
kuchi ta’siri ostida bu chaqiqtoshlar ajiralib chikadi va chetga uchib ketadi, koplama 
tekisligi bo‘ziladi va yo‘l chekkasidagi yigilib kolgan chaqiqtoshlarni tozalab olish 
uchun koshimcha kul mehnati talab etiladi. 
YUzaga ishlov berish ishlari quruq, iliq xavoda amalga oshiriladi. Bog‘lovchi 
bitumlarni qo‘llashda xavo harorati 15 °S dan past bo‘lmasligi, suyuk bitumlar +10 
°S dan past bo‘lmasligi, emulsiyalar +5 °S dan past bo‘lmasligi kerak. Kuzda, xavo 
harorati belgilangan haroratdan past bo‘lsa, ishlar yomg‘ir va sovuq davrlar 
boshlanmasdan 15-20 kun oldin tugatiladi. 
94-rasm. YUzaga ishlov berish: 
1 - bog‘lovchi; 2 - bog‘lovchi ushlab kolmaydigan chaqiqtosh; 
3 - bog‘lovchi ushlab koladigan chaqiqtosh 
YUzaga ishlov berish bo‘yicha ishlarni tashqil etish, bitum bazalari va 
omborlarni tashqil etishni, yo‘llarni tayyorlashni (ishchi zonani panjara bilan urash, 
yo‘l belgilarini kuyish va asosni tayyorlash) uz ichiga oladigan tayyorgarlik ishlarini 
o‘tqazishni talab etadi. Asosga koplama profili yoki emirilish qatlamiga mos 
keladigan tayyor turdagi bo‘ylama profil beriladi va u changdan tozalanadi. 
CHangdan tozalash, uni imkon kadar boshqa tomonga puflaydigan yoki aksincha 
“changni yutadigan” qurilmalar yordamida amalga oshiriladi.