1-мавзу Ахлоқшунослик фанининг тадқиқот доираси, мақсади ва вазифалари.Ўрта асрлар мусулмон шарқи, янги давр Европа ахлоқшунослиги. Режа

ахлоқий мотив
 
бевосита мавжуд бўлиши керак. Хулқнинг мотивлари ижобий бўлиши ҳам, 
салбий-бўлиши ҳам мумкин ёки нуфузга эришиш, хизмат вазифаларига 
кўтарилиш ниятлари ва бошқа шу каби факторлар уни бу ишга отлантирган 
мотив бўлиши мумкин… 
Сиртдан қараганда тўғри иш қиладиган бўлиб кўринса-да, аммо бу 
ўзининг шухрати, обрўси, фойдасини кўзлаб қилинаётган ҳаракатдир.
Бундай хатти-ҳаракатларини ахлоқий деб бўлмайди. Биз таркибида 
эгоистик мотивлар бўлган ҳар қандай хатти-ҳаракатларни, гарчи у объектив 
жиҳатдан ижобий натижалар берган бўлса-да қоралаймиз. Бирор-бир ҳаракат 
юксак ахлоқий мақсадлар ва ҳар қандай эгоистик мўлжаллар (мен бундан 
нима наф кўраман)дан холи амалга оширилса, бу ҳаракат ахлоқий бўлиш 
билан бирга гўзал ҳамдир. 
Хатти-ҳаракатларнинг ахлоқийлик даражаси ҳамиша 
онглилик 
даражасига
 
боғлиқ. Гипноз таъсирида, ҳуши ўзида бўлмаган (ақлдан озган) 
ҳолатда қилинган харакатларни ахлоқий деб бўлмайди. Бахт саодатга, 
адолатга, мўлжалланган мақсадга онгли интилишдан маҳрум бўлган ва бу 
мақсадга етиш учун иродани ишга солишни назарда тутмайдиган хулқни биз 
чин ахлоқийлик деб тамомила ихтиёрий (яъни киши юксак ахлоқий 
харакатларни қандайдир бир сиқув, мажбурият таъсирида ёки ўз эркига зид 
ҳолда бўлмаган ва ўз-ўзини мажбур этиш натижасида эмас, балки 
бошқачасига харакат қилишни истамагани учун эркин бўлиб) юзага чиққан 
хулқгина ахлоқий қийматга эгадир. 
Ахлоқий хулқ фақат э
ркин танлаш учун шароит 
бўлган, индивид 
ўзини мустақил шахс тариқасида намоён қиладиган, онгли равишда ўз олдига 
мақсад қўядиган ва ўз хатти-ҳаракатларининг оқибатларини олдиндан кўра 
оладиган ҳолатдагина намоён бўлиши мумкин. Фақат мана шундай хатти-
ҳаракат учунгина киши ахлоқан жавобгар бўла олади. Мажбур қилувчи 

---

37 
кучлар таьсиз кўрсатадиган, кишининг эркинлиги хеч нарсага – нолга 
тенглаштирадиган шароитларда кишиларнинг ахлоқий фаолиятига ўрин 
бўлмайди. 
Шахснинг хулқида унинг