ДМКларни дастурлаш тиллари
ДМКларни дастурлаш учун МЭК (IEC) стандарти IEC61131-3 дастурлаш тиллари ишлатилади.
Автоматлаштириш бўйича инженер-муҳандислар учун графикли дастурлаш тиллари:
LD - ДМКлар учун энг кенг тарқалган бўлиб, релейли схемалар учун махсус тил ҳисобланади
FBD - функциональ блоклар тили
SFC - автоматларни дастурлаш учун диаграмма ҳолатлари тили
ДМКларни дастурчиларига мўлжалланган матн-кодли тил
IL - Ассемблер
ST – Паскалга ўхшаш тил
Баъзи ҳолларда ДМКларни дастурлаш учун ностандарт тиллар ишлатилади, масалан:
Блок-схемлар асосидаги алгоритлар
ДМКларга мўлжалланган Си дастурлаш тили.
тизим ҳолатига асосланган HiGraph 7 бошқарув тили.
1. Автоматлаштирилган тизимлар архитектураси
Автоматлаштирилган тизимлар инсон меҳнатини енгиллаштириш, функционал имкониятларини кенгайтириш ёки имкон бўлса тўлиқ алмаштириш учун мўлжалланган. Шунинг учун автоматлаштирилган тизим архитектураси инсоннинг тузилишини эслатади: ҳиссий органлар ролини - датчиклар, қўл, оёқ ва овоз органлари ролини - бажарувчи қурилмалар, мия ролини - компьютер ёки контроллер бажаради.
Бироқ конкрет тизимни ишлаб чиқишда стандартлаштириш, ҳавфсизлик, самарадорлик, технологик, аниқлик, мослашувчанлик, мустаҳкамликка тегишли бир нечта мураккаб амалий саволлар туғилади.
1.1. Турли кўринишдаги архитектура
Физик катталикни электр сигналга ўзгартирувчи турли турдаги датчиклар мавжуд (температура, намлик, босим, оқим, тезлик, тезланиш, вибрация, оғирлик, частота, вақт моменти, ёруғлик, шовқин, ҳажм, иссиқлик миқдори, ток ва бошқа). Агар сигнал параметрлари кириш параметридаги аналогли-рақамли ўзгартиргич параметрларига ёки стандартга мос келмаса (масалан, аналогли-рақамли ўзгартиргичнинг кириш катталигидаги кучланиш 0...10 В диапазонида, термопара датчикларининг чиқиш кучланиши эса 0 дан 100 мВ диапазонда бўлади), датчик сигналларини нормаллаштириб берувчи ўлчовчи-ўзгартиргич ишлатилади. Одатда ўлчовчи- ўзгартиргичлар аналогли кириш модулига қўшилади.
Ўлчовчи-ўзгартиргичларда аналогли-рақамли ўзгартиргичлар, рақамли-аналогли ўзгартиргичлар, шунингдек датчик характеристикаларини мувофиқлаштириш учун микропроцессорлар мужассам бўлади.
Охирги вақтларда физик катталикни электр сигналга дастлабки ўзгартирувчи рақамли датчиклар, ўлчовчи-ўзгартиргич ва аналогли-рақамли ўзгартиргичли датчиклар кенг тарқалмоқда.
Мисол тариқасида чиқиш сигнали рақамли бўлган Dallas Semiconductor фирмасининг DS18B20 ҳарорат датчикларини келтиришимиз мумкин.
Аналогли сигналларни компьютерга киритиш учун аналогли киритиш модули ишлатилади (1.1-расм). Киритиш модули универсал ёки махсуслаштирилган бўлиши мумкин. Универсал киритиш модулига мисол қилиб ±150 мВ, ±500 мВ, ±1 В, ±5 В, ±10 вольт диапазонидаги кучланишли ва ±20 мА диапазонидаги ток сигналларини қабул қилувчи RealLab оиласига мансуб NL-8AI модулини айтишимиз мумкин.
Компьютер автоматлаштирилган тизимнинг “мия”си ҳисобланади. У датчиклардан келаётган сигналларни қабул қилиб, ўзида ёзилган дастур орқали бажаради ва чиқариш қурилмасига зарурий ахборотларни етказади. Киритиш-чиқариш қурилмалари ва компьютерлар орасидаги алоқани кетма-кет интерфейслар амалга оширилади. Масалан, USB, CAN, RS-232, RS-485, RS-422, Ethernet ёки LPT параллель интерфейси. Баъзан киритиш-чиқариш қурилмалари бевосита компьютернинг PCI ёки ISA шиналари разъёмига ўрнатиладиган плата кўринишида тайёрланади. Унинг устунлик томони шундаки, киритиш-чиқариш каналлари юқори ўтказувчанликка эга (10 Мбит/с дан юқори), ташқи қурилмаларни кетма-кет портларга улаб бундай тезликка эришиш қийин. Камчилиги сифатида киритиш-чиқариш каналлари сонига нисбатан конструктив чекланишлар мавжудлигини айтишимиз мумкин.
|
1-расм. Битта компьютер ва битта киритиш-чиқариш қурилмасига асосланган автоматлаштирилган тизимнинг оддий варианти.
|
Автоматлаштирилган тизимларда кўпинча компьютер ўрнига ёки у билан бирга дастурлаштириладиган мантиқий контроллерлар (ДМК) ишлатилади. ДМКларнинг компьютерлардан асосий фарқи, унинг махсус конструктив тузилиши, қаттиқ диск, дисплей ва клавиатуранинг йўқлигидадир. Шу билан бирга контроллерлар кичик ўлчамлилиги, ҳарорат диапазонининг кенгайтирилганлиги, вибрация ва электромагнит тўлқинларига чидамлилиги, энергияга бўлган талабнинг пастлиги, чанг ва сув таъсиридан ҳимояланганлиги, киритиш-чиқариш аналогли ва дискрет платаларининг мавжудлиги, алоқа портларининг сони кўплиги, реал вақтдаги опрецион тизимни (масалан, Windows CE, QNX) қўллаши билан фарқланади.
Охирги вақтларда компьютер ва контроллер орасидаги фарқнинг йўқолиб бораётгани сезилмоқда. Бир томондан, контроллерларга (масалан, НИЛ АП фирмасининг NLcon-CE ёки ICP DAS фирмасининг WinCon контроллерлари) монитор, сичқонча ва клавиатурани улаш мумкин бўлса, иккинчи томондан, тузилиши жиҳатидан ва бошқа хусусиятлари билан фарқ қилувчи кўпгина саноат компьютерлари пайдо бўлди.
Чиқариш қурилмалари (чиқариш модули) дискретли, частотали ва аналогли сигналларни чиқаришга хизмат қилади. Дискрет сигналлар масалан, электродвигательни, электр иситгичларни ёқиш, клапанлар, насос ва бошқа бажарувчи қурилмаларни бошқариш учун ишлатилади.
Частотали сигналлар одатда ўрта қувватли қурилмаларни бошқаришда қўлланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |