1-мавзу. Қадимги Шарқда халқаро муносабатлар ва дипломатия

Феодал тарқоқлик даврида халқаро муносабатлар. Буюк Карл императорлигининг сўнгги йилларида франклар давлати заифлашиб борган. Инқироз Карлнинг ўғли Людовик Художўй (814-840 йй.) даврида янада авж олган. Людовик, ўзида олий ҳокимиятни сақлаб қолиб, империяни ўз ўғилларига бўлиб берган. Фарзандлар эса отасига қарши уруш бошлаганлар. Унинг ўлимидан (840 й.) сўнг ўғиллар ўртасида авж олган. Карл Ялтироқбош ва Людовик Немис Страсбург шаҳрида ўзаро битим имзолаб, Людовикнинг қонуний меросҳўри ҳисобланган катта ака - Лотарга қарши уруш бошлаганлар. "Страсбург қасами" - бу лотин ёки юнон тилида эмас, балки Француз ва немис тилларида тузилган биринчи дипломатик ҳужжатдир. Мағлубиятга учраган Лотар ён берган ва 843 йилда Верден шаҳрида имзоланган шартномага кўра империя ерлари уч ака - ука ўртасида бўлиб олинган. Империянинг ғарбий ерлари - "ғарбий франклар қироллиги"(кейинчалик бу ерлар “Франция” номини олган) Карл Ялтироқбошга, шарқий қисми -"шарқий франклар қироллиги" (кейинчалик Германия деб номланган) Людовик Немисга берилган. Карл ва Людовикниаг ерлари оралиғидаги ҳудудлар ва Италия Лотар қўл остида сақланиб қолган. Верден шартномасидан сўнг тўқнашувлар давом этган ва кўплаб янги битимлар имзоланган. Бу шартномаларнинг амалда ҳеч қандай қадри бўлмаган. Буюк Карл империяси ўрнида пайдо бўлган Франция, Германия, Итаиия, Бургундия, Арелат номигагина давлатлар эди холос. IХ - ХI асрларда Ғарбий Европада сиёсий тарқоқлик янада кучайган. Маҳаллий ҳукмдорлар ўзларини давлат раҳбарларидек тута бошлаганлар. Ҳокимиятни бошқариш билан бирга, суд вазифаларини ҳам ўзлари бажарганлар. Улар мустақил равишда танга пуллар зарб этганлар, солиқлар жорий этганлар ва шу билан бирга бошқа мулкдорлар, давлат раҳбарлари билан ўзаро муносабатларни йўлга қўйганлар. Бундай мулкдорлар қўл остида шахсий элчиликлар мавжуд бўлиб, улар орқали турли иттифоқларга аъзо бўлганлар ҳамда урушларда иштирок этганлар.Йирик заминдор ҳукмдорга, давлат эса вотчинага (меросий ер - мулкига) айланган.
Барча жойларда шахсий уруш ҳуқуқи ўрнатилган, шахсий дипломатия халқаро муносабатларда етакчи роль ўйнай бошлаган. Икки феодал сенор мустақил давлатлар раҳбарлари каби музокаралар олиб борганлар. Топшириқларни оғзаки ёки рамзий ҳаракатлар ёрдамида этказиб берувчи махсус жарчилар (ёки хабарчилар, даракчилар) орқали уруш эълон қилиш ёки тинчлик тузишнинг расмий усуллари ишлаб чиқилган. Ушбу жарчилар геролдлар деб номланган. Улар ўз сенъорларининг гербларини (тамғаларини) тақиб юрганлар, уларнинг шахслари элчилар каби дахлсиз ҳисобланган.
ХIV - ХV асрларда Европада халқаро муносабатларнинг муайян тизими шаклланиб борган, аста - секин айрим дипломатик мезонлар ва анъаналар ишлаб чиқила бошланган.
Аммо ушбу даврдаги халқаро муносабатлар қонуний ва ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкам бўлмаган. Доимий элчиликлар ва дипломатик ваколатхоналар йўқ эди, халқаро ҳуқуқ ҳам ҳали шаклланмаганди.
Мустақил шаҳарларнинг пайдо бўлиши, ички ва ташқи савдонинг ривожланиши ҳисобига Европа давлатларининг иқтисодий ўсиши, марказий ҳокимиятни мустаҳкамлашга бўлган интилишлар ҳалқаро муносабатларда янги давр бошланаётганлигидан дарак бериб турган.