1-Mavzu: Adabiyot (bolalar adabiyoti) fanining maqsad va vazifalari, bolalar kitobxonligi” mavzusida amaliy mashg`ulot

1-Mavzu:  «Adabiyot (bolalar adabiyoti) fanining maqsad va vazifalari, bolalar kitobxonligi” mavzusida amaliy mashg`ulot
1-ilova
I-TOPSHIRIQ
Bolalar adabiyoti fanini ahamiyatini ayting.
Bolalar adabiyoti- bolalar va oʻsmirlar uchun yaratilgan badiiy, ilmiy, ilmiyommabop va publitsistik asarlar majmui. Bularning asosiy kismini badiiy asarlar tashkil etadi. Jahon xalqlari, shu jumladan oʻzbek xalqi Bolalar adabiyoti tez aytish, topishmoq, oʻyin qoʻshiklari, rivoyat, afsona, ertak, makal, masal va doston singari aksariyat qismi bolalarga moʻljallab yaratilgan ogʻzaki ijod namunalaridan boshlanadi. Bolalar adabiyoti ni bevosita bolalarga moʻljallab yaratilgan va aslida bolalarga moʻljallanmagan boʻlsada, keyinchalik Bolalar adabiyoti ga oʻtib qolgan asarlarga ajratish mumkin.
Bolalar adabiyoti ning oʻziga xos xususiyati — oʻzgaruvchan hodisa boʻlib, u kitobxon yoshi, tarixiy davr va ijtimoiy muhit bilan bevosita bogʻliq. Kitobxon yoshini hisobga olish Bolalar adabiyoti ning eng asosiy xususiyatlaridandir. Maye, maktabgacha yoshdagi bolalarda bu koʻrgazmalilik, ezgulik va yovuzlik kuchlarining oddiy koʻrinishdagi ziddiyatlariga asoslangan boʻlsa, oʻsmirlar uchun yaratilgan adabiyotda murakkab hayotdagi murakkab kishilarning ruhiyati ochila boshlaydi.
Bolalar adabiyoti ning yana bir xususiyati uning harakatga boyligidir. Bundan Bolalar adabiyoti da syujetga boʻlgan talab ham kelib chiqadi. U voqealarning tezkor, qiziqarli, fantaziyaga, yumorga boy ravishda ye.chilishini talab qiladi.
Adabiy asar tili haqida ma’lumot bering.
Badiiy asar tili- obrazli til. Yozuvchi o’z asarida bir qancha yo’llar bilan tilning obrazligiga, tasiriyligiga erishadi. Shulardan biri maxsus badiiy tasviriy vositalarini, maxsus leksik pesurslarni, poetik figuralarni, so’z o’yinlarini mohirona qo’llash yo’li bilan asar tilining obrazliligiga erishish.badiiy asar tilining poeyikligi, obrazliligi, tasviriyligi asar g’oyasini, shuningdek qaxramon harakterini jozibali qilib ochishga xizmat qiladi.
Badiiy asar tili ko’plab o’xshatish va tasviriy vositalarga boy bo’ladi va his tuyg’uga to’la bo’ladi, ilmiy asar tili esa teskarisi. Unda aytilayotgan fikr jo’n, sodda, hech qanday odamni to’lqinlantiradigan so’z tasviri ishlatilmaydi.
Adabiy tili – matbuot, fan, adabiyot, kitob, radio, televideniya, teatr tili, Adabiy nutq ko’pincha yozma matn bilan bog’lik. Xatto maruzalar, radioeshitirishlar, teatr tomoshalari og’zaki nutq shaklida ko’rinsa-da , ularning matnlari yozma shaklda bo’ladi. Adabiy til- garmmatik qonun qoidalarga asoslangan, qattiy talaffuz normalariga ega bo’lgan va eng muximi, turli shevalarda so’zladigan odamlarning hammasi tushinadigan til hisoblanadi. Badiiy asar tili- obrazli til. Yozuvchi o’z asarida bir qancha yo’llar bilan tilning obrazligiga, tasyligiga erishadi. Shulardan biri maxsusu badiiy tasviriv vositalarni, maxsus leksik resurlarni, poetic figuralani, so’z o’yinlarini moxirona qo’llash yo’li bilan asar tilining obrazligiga erishadi.

Badiiy til ta’rifi nima?

Adabiy til umumxalq tilining garmmatik, imloviy va orfoepik jihatlardan me’yorlashtirilgan shaklini tushunamiz, badiiy till umumxalq tili bazasida shakllanadi va qisman adabiy til me’yorlariga yaqinlashadi. Demak, badiiy til adabiy til me’yorlariga yaqinlashadi.
Bolalar kitobxonligi darajasini aniqlang?
Bolalar kitobxonligini o`quvchilarning pedagogik-psixologik xususiyatlariga ko`ra quyidagicha guruhlarga ajratib o`rganish mumkin:
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar kitobxonligi (2 yoshdan 7 yoshgacha).
Maktab yoshidagi kichik bolalar kitobxonligi (7 yoshdan 11-12 yoshgacha).
O`rta va katta yoshdagi bolalar kitobxonligi (13-14 yoshdan 15-16 yoshgacha).

Bolalar adabiyotining o’ziga xos qonuniyatlarini nimalardan iborat?

Bоlаlаr kitоbхоnligi nimа?
Kitоbхоnlikning pеdаgоgik аsоslаri hаqidа gаpiring.
Kitоbхоnlikning psiхоlоgik аsоslаri hаqidа nimаlаrni bilаsiz?
Kitоbхоnlikning tехnik tоmоnlаri hаqidа gаpiring.
Kitоb vа kitоbхоnning yosh хususiyati.
Bolalar kitobxonligini o‗quvchilarning pedagogik-psixologik xususiyatlariga ko‗ra quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin: 1.Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar kitobxonligi (2 yoshdan 7 yoshgacha). 2.Maktab yoshidagi kichik bolalar kitobxonligi (7 yoshdan 11 — 12 yoshgacha). 3.O‗rta va katta yoshdagi bolalar kitobxonligi (13— 14 yoshdan 15 — 17 yoshgacha).
Mаktаbgаchа tаrbiya yoshidаgi bоlаlаr kitоbхоnligi hаqidа.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar kitobxonligi. Bu davr bolalar kitobxonligi, asosan, ota-onalar, buvi-bobolar, mahalla ertakchilari-yu tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Hali o‗qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta‘lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan bexabar bo‗ladilar. Hatto oila a‘zolari, uy hayvonlari, parranda-yu dov-daraxtlargacha notanish bo‗ladi. Kattalar o‗qib, aytib, hikoya qilib beradigan asarlar bu davr bolalari uchun muhim tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bu davr bolalarga o‗qibberiladigan har qanday asarning hajmi qisqa, mazmuni sodda bo‗lishi zarur. Shuningdek, bunday kitoblarning rasmlari rang-barang, harflari esa yirik-yirik bo‗lishi maqsadga muvofiqdir. Bog‗cha yoshidagi bolalarga ham, avvalo, maqol va topishmoqlarni, so‗ng hayvonlar haqida, umuman, tabiatni sevishga o‗rgatuvchi ertaklarni aytib berish yoki o‗qib berish juda foydalidir. Ularga mehnatsevarlikni o‗yinlar orqali o‗rgatilsa, yaxshi ta‘sir ko‗rsatadi. Masalan, «Sholg‗om», «Bo‗ri bilan Qo‗zichoq», «Tulki bilan Turna», «Tulki bilan uzum», «Ur, to‗qmoq!» kabi masal va ertaklar bolalarni mehnatsevarlikka, tabiatni sevishga, rostgo‗ylikka o‗rgatadi, aldamchilik va xudbinlik, baxillik va ochko‗zlik yomon illat ekanligini tushuntiradi. Anvar Obidjonning «Suhbat» asari ko‗p yillardan beri bu davr bolalariga cheksiz quvonch ulashib kelmoqda. Ma‘lumki, bolalar go‗daklik chog‗laridanoq jonivorlar, xususan qushlarga qiziqadilar. Voqea bolalar bilan g‗ozlar suhbati asosiga qurilgan. O‗zaro suhbatdan ma‘lum bo‗ladiki, g‗ozlarning qorni och, ularni boqish kerak. Buni shoir o‗yin vositasida ifoda etadi: -- G‗ozlar, bir so‗z deysizmi? — G‗a, g‗a, g‗a! — Totli suli yeysizmi? — Ha, ha, ha. — Nega patni silaysizlar? — G‗oq, g‗oq, g‗oq. — Mendan nima tilaysizlar? — Boq, boq, boq! Bu xildagi she‘rlar kichkintoylarni mustaqil fikrlashga, turmush taassurotlarini to‗plab, ulardan xulosa chiqarishga o‗rgatadi. Bolalarning, ayniqsa, jajji qizchalarning sevimli mashg‗ulotlaridan biri qo‗g‗irchoq o‗ynashdir. Yo‗ldosh Sulaymonning «Qo‗g‗irchoq» she‘rida qo‗g‗irchoqlarni asrab-avaylash, oddiy bir o‗yinchoq vositasida kattalarning mehnatini e‘zozlash masalasi o‗rtaga tashlanadi:
Mаktаb yoshidаgi kichik bоlаlаr kitоbхоnligi hаqidа gаpiring.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar kitobxonligi. Bu davr bolalar kitobxonligi, asosan, ota-onalar, buvi-bobolar, mahalla ertakchilari-yu tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Hali o‗qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta‘lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan bexabar bo‗ladilar. Hatto oila a‘zolari, uy hayvonlari, parranda-yu dov-daraxtlargacha notanish bo‗ladi. Kattalar o‗qib, aytib, hikoya qilib beradigan asarlar bu davr bolalari uchun muhim tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bu davr bolalarga o‗qibberiladigan har qanday asarning hajmi qisqa, mazmuni sodda bo‗lishi zarur. Shuningdek, bunday kitoblarning rasmlari rang-barang, harflari esa yirik-yirik bo‗lishi maqsadga muvofiqdir. Bog‗cha yoshidagi bolalarga ham, avvalo, maqol va topishmoqlarni, 10 so‗ng hayvonlar haqida, umuman, tabiatni sevishga o‗rgatuvchi ertaklarni aytib berish yoki o‗qib berish juda foydalidir. Ularga mehnatsevarlikni o‗yinlar orqali o‗rgatilsa, yaxshi ta‘sir ko‗rsatadi. Masalan, «Sholg‗om», «Bo‗ri bilan Qo‗zichoq», «Tulki bilan Turna», «Tulki bilan uzum», «Ur, to‗qmoq!» kabi masal va ertaklar bolalarni mehnatsevarlikka, tabiatni sevishga, rostgo‗ylikka o‗rgatadi, aldamchilik va xudbinlik, baxillik va ochko‗zlik yomon illat ekanligini tushuntiradi. Anvar Obidjonning «Suhbat» asari ko‗p yillardan beri bu davr bolalariga cheksiz quvonch ulashib kelmoqda. Ma‘lumki, bolalar go‗daklik chog‗laridanoq jonivorlar, xususan qushlarga qiziqadilar. Voqea bolalar bilan g‗ozlar suhbati asosiga qurilgan. O‗zaro suhbatdan ma‘lum bo‗ladiki, g‗ozlarning qorni och, ularni boqish kerak. Buni shoir o‗yin vositasida ifoda etadi: -- G‗ozlar, bir so‗z deysizmi? — G‗a, g‗a, g‗a! — Totli suli yeysizmi? — Ha, ha, ha. — Nega patni silaysizlar? — G‗oq, g‗oq, g‗oq. — Mendan nima tilaysizlar? — Boq, boq, boq! Bu xildagi she‘rlar kichkintoylarni mustaqil fikrlashga, turmush taassurotlarini to‗plab, ulardan xulosa chiqarishga o‗rgatadi. Bolalarning, ayniqsa, jajji qizchalarning sevimli mashg‗ulotlaridan biri qo‗g‗irchoq o‗ynashdir. Yo‗ldosh Sulaymonning «Qo‗g‗irchoq» she‘rida qo‗g‗irchoqlarni asrab-avaylash, oddiy bir o‗yinchoq vositasida kattalarning mehnatini e‘zozlash masalasi o‗rtaga tashlanadi:
 O’rtа yoshdаgi bоlаlаr kitоbхоnligi hаqidа gаpiring. Kаttа yoshdаgi bоlаlаr kitоbхоnligi qаndаy tаshkil qilinаdi?
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar kitobxonligi. Bu davr bolalar kitobxonligi, asosan, ota-onalar, buvi-bobolar, mahalla ertakchilari-yu tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Hali o‗qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta‘lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan bexabar bo‗ladilar. Hatto oila a‘zolari, uy hayvonlari, parranda-yu dov-daraxtlargacha notanish bo‗ladi. Kattalar o‗qib, aytib, hikoya qilib beradigan asarlar bu davr bolalari uchun muhim tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bu davr bolalarga o‗qibberiladigan har qanday asarning hajmi qisqa, mazmuni sodda bo‗lishi zarur. Shuningdek, bunday kitoblarning rasmlari rang-barang, harflari esa yirik-yirik bo‗lishi maqsadga muvofiqdir. Bog‗cha yoshidagi bolalarga ham, avvalo, maqol va topishmoqlarni, 10 so‗ng hayvonlar haqida, umuman, tabiatni sevishga o‗rgatuvchi ertaklarni aytib berish yoki o‗qib berish juda foydalidir. Ularga mehnatsevarlikni o‗yinlar orqali o‗rgatilsa, yaxshi ta‘sir ko‗rsatadi. Masalan, «Sholg‗om», «Bo‗ri bilan Qo‗zichoq», «Tulki bilan Turna», «Tulki bilan uzum», «Ur, to‗qmoq!» kabi masal va ertaklar bolalarni mehnatsevarlikka, tabiatni sevishga, rostgo‗ylikka o‗rgatadi, aldamchilik va xudbinlik, baxillik va ochko‗zlik yomon illat ekanligini tushuntiradi. Anvar Obidjonning «Suhbat» asari ko‗p yillardan beri bu davr bolalariga cheksiz quvonch ulashib kelmoqda. Ma‘lumki, bolalar go‗daklik chog‗laridanoq jonivorlar, xususan qushlarga qiziqadilar. Voqea bolalar bilan g‗ozlar suhbati asosiga qurilgan. O‗zaro suhbatdan ma‘lum bo‗ladiki, g‗ozlarning qorni och, ularni boqish kerak. Buni shoir o‗yin vositasida ifoda etadi: -- G‗ozlar, bir so‗z deysizmi? — G‗a, g‗a, g‗a! — Totli suli yeysizmi? — Ha, ha, ha. — Nega patni silaysizlar? — G‗oq, g‗oq, g‗oq. — Mendan nima tilaysizlar? — Boq, boq, boq! Bu xildagi she‘rlar kichkintoylarni mustaqil fikrlashga, turmush taassurotlarini to‗plab, ulardan xulosa chiqarishga o‗rgatadi. Bolalarning, ayniqsa, jajji qizchalarning sevimli mashg‗ulotlaridan biri qo‗g‗irchoq o‗ynashdir. Yo‗ldosh Sulaymonning «Qo‗g‗irchoq» she‘rida qo‗g‗irchoqlarni asrab-avaylash, oddiy bir o‗yinchoq vositasida kattalarning mehnatini e‘zozlash masalasi o‗rtaga tashlanadi: