1 Mavzu : O’zbekistonda turizmning rivojlanishi. Reja

6. Boshqa  tavsiyalar.  Ko‘p  variantli  modellar  tuziladi  va  ulardan  eng 

maqsadga muvofiqlari tanlab olinadi. 

---

9 

 

7. Rejani  bajarish  va  nazorat  qilish.  Rejaning  so‘nggi  varianti  haqqoniy  va 

bajarish  mumkin  bo‘lishi  uchun  zarur  bo‘lgan  rejani  amalga  oshirish  modellari 

ishlab chiqiladi. 

Rejani  amalga oshirish bo‘yicha  ishlar davomida  uni  bajarish muddatlari  va 

bo‘limlari bo‘yicha nazorat qilinadi. Bu yo‘l qo‘yilgan chekinishlarni aniqlash va 

ularni bartaraf qilish bo‘yicha tezkor choralar qabul qilishga imkon beradi.  

Rejalar  va  dasturlarni  ishlab  chiqishda  birinchi  navbatda  ratsional 

rejalashtirish  tamoyillarini  qo‘llash  zarur.  Ular  biror-bir  ekologik  yoki  ijtimoiy 

muammolarsiz  katta  iqtisodiy  foyda  olishga  imkon  beradi.  Bunda  kompleks 

yondashuvga  alohida  e’tibor  qaratish  zarur.  U  iqtisodiy,  ekologik,  ijtimoiy  va 

madaniy  jihatlarning  mutanosibligini  nazarda  tutadi  va  barcha  bosqichlarda 

turizmning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. 

Kompleks  rejalar  va  tavsiyalar  ko‘plab  o‘zaro  bog‘langan,  har  xil 

elementlarni o‘z ichiga olishi zarur. Ulardan asosiylari quyidagilardir: 

-  turizmni  rivojlantirishning  iqtisodiy,  ekologik,  ijtimoiy,  madaniy  va  boshqa 

maqsadlari hamda yo‘nalishlari; 

-  umumiy  bazaviy  tahlil  –  mamlakat,  mintaqa  haqida  tarixiy  ma’lumotlar  olish, 

ularning  qisqacha  geografik  tavsifi,  tabiiy  halokatlarga  moyilligi  (vulqonlar, 

zilzilalar, bo‘ronlar va h.k.) iqlimiy sharoitlar, atrof-muhitning sifati, mintaqani 

umumiy  rivojlantirish  rejalari  va  dasturlari  hamda  ularning  turizmga  ta’siri, 

demografik,  madaniy 

modellar,  iqtisodiyotdagi  mavjud 

sektorlarning 

modellarini rivojlantirish tendensiyalari (aholining daromadlari, uning bandligi 

va b.); 

-  infrastruktura  jihatidan  tahlil  va  tavsiyalar  –  mintaqa  yoki  mamlakatga  turli 

transport  vositalari  bilan  kirish,  o‘tkazish  potensiali  va  turistlar  uchun 

qulayliklar; 

turistlik 

zonalardagi 

kanalizatsiya, 

telekommunikatsiya; 

infrastrukturani  takomillashtirish  bo‘yicha  mavjud  va  amalga  oshirilayotgan 

rejalar va dasturlar; turizmning rivojlanishini to‘xtatib qo‘yadigan infrastruktura 

omillari, infrastrukturani takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar; 

---

10 

 

-  turistik  diqqatga  sazovor  joylar,  ularni  yaxshilash  bo‘yicha  faoliyat  turlari  – 

mavjud  potensial  diqqatga  sazovor  joylarni  tadqiq  etish  va  ularni  toifalarga 

bo‘lgan holda (tabiiy, madaniy va boshq.) ro‘yxatini tayyorlash;  

-  diqqatga sazovor joylardan foydalanish nuqtai nazaridan ularni baholash; ularni 

saqlab  qolish  bo‘yicha  tavsiyalar  va  chora-tadbirlar;  sezilarli  ijobiy  va  salbiy 

omillar (siyosiy beqarorlik, tabiiy halokatlar, jinoyatchilik va boshqa.); 

-  mavjud  va  rejalashtirilayotgan  turistlik  ob’ektlar  va  xizmatlarni  baholash  va 

ularni  yaxshilash  –  turlar  va  sayohatlar  tashkil  qilish,  joylashtirish  vositalari, 

restoranlar,  banklar,  valyuta  almashtirish  punktlari,  magazinlar  bo‘yicha 

tavsiyalar; 

-  turizmning tavsiya  qilinadigan  hajmlari  va  shakllari  –  mamlakat  yoki  mintaqa 

(tuman) doirasida turistlik o‘tkazish potensiallarini turistlarning qoniqqanligini 

hisobga  olgan  holda  aniqlash,  turizmning  eng  maqsadga  muvofiq  shakllari, 

hajmlari va ko‘lamini asoslab berish; 

-  bozorni  tahlil  qilish  va  bashorat  qilish  –  umumjahon,  xalqaro,  mintaqaviy  va 

mahalliy  modellar;  turistlik  kelishlarning  modeli  va  tendensiyalari;  mazkur 

mamlakat  yoki  mintaqaga  kelayotgan  turistlarning  umumiy  harakteristikasi; 

raqobatlashayotgan  turistlik  ob’ektlarning  ta’siri;  turistlik  diqqatga  sazovor 

joylardan, ob’ektlardan va xizmatlardan mahalliy aholining foydalanishi; bozor 

maqsadlariga erishish uchun joylashtirish vositalarini bashorat qilish; 

-  tavsiya  qilinadigan  turizmni  rivojlantirish  va  strukturaviy  reja  –  iqtisodiy, 

ekologik  va  ijtimoiy-madaniy  omillarni  qamrab  oladigan  strategik  ko‘rsatma; 

turistlik  diqqatga  sazovor  joylarning  tiplari  va  joylashishi;  turizmni 

rivojlantirish  tumanlari  (turistlik  zonalar)  va    transport  aloqalari;  muddatlar 

bo‘yicha  qurilish  bosqichlari;  turistlik-ekskursiya  marshrutlarini  ko‘rsatgan 

holda turlarning modellari va dasturlari; 

-  iqtisodiy  tahlil  va  tavsiyalar  –  turistlik  harajatlarning  mavjud  va  bashorat 

qilinayotgan  hajmi  va  turlari;  turizmning  mamlakat  (mintaqa)  iqtisodiyotiga 

bashorat  qilinayotgan  ta’siri,  xorijiy  valyutadagi  daromadlar;  tushgan 

daromadlar;  aholining  bandligi;  davlat  daromadlariga  qo‘shilgan  ulush; 

---

11 

 

turizmning  mahalliy,  mintaqaviy  va  milliy  darajadagi  iqtisodiy  foydasini 

kuchaytirish bo‘yicha tavsiyalar; 

-  ekologik  jihatlar  va  tavsiyalar  –  turizm  bilan  bog‘liq  mavjud  ekologik 

muammolar va ularni yumshatish bo‘yicha tavsiyalar; kelgusida ekologik salbiy 

oqibatlarni  bartaraf  etish  va    ijobiy  ta’sirlarni  kuchaytirish,  turistlik 

tumanlarning  umumiy  ekologik  sifatini  kuchaytirish,  atrof-muhitni  saqlash, 

ekologik  merosni  asrash  sohasidagi  siyosat  va  dasturlarning  zarur 

yo‘nalishlarini tanlab olish bo‘yicha chora-tadbirlar; aniq turistlik loyihalarning 

ekologik ta’sirini baholash; 

-  ijtimoiy-madaniy  jihatlar  va  tavsiyalar  –  turizm  keltirib  chiqargan  ijobiy  va 

salbiy  ijtimoiy-madaniy  ta’sirlar;  salbiy  ta’sirlarni  yengillashtirish  va 

ijobiylarini  kuchaytirish;  turizmga  nisbatan  ma’rifat  dasturlari,  turistlarga 

mahalliy madaniy an’analar va xulq-atvor qoidalarini tushuntirish to‘g‘risidagi 

axborot  beruvchi  materiallar;  mahalliy  aholining  turizmning  barcha  jihatlarida 

ishtirok etishi; 

-  institutsional  jihatlar  va  tavsiyalar  –  davlat,  tijorat  va  xususiy  tuzilmalarning 

turizm  sohasidagi  o‘zaro  hamkorligini  baholash,  turizmni  samarali  boshqarish 

va  davlat  idoralari,  davlat  sektori  va  xususiy  sektor  o‘rtasida  faoliyatni 

muvofiqlashtirish  uchun  mavjud  tuzilmalarga  o‘zgartirish  kiritish  yoki 

yangilarini  tuzish;  turizm  sohasida  amaldagi  qonun-qoidalarga  baho  berish, 

amaldagi  tavsiyalarga  o‘zgartirishlar  kiritish  yoki  yangilarini  qabul  qilish; 

turizm  sektoriga  investitsiyalar  keltirish  uchun  moliyaviy  va  inson  resurslarini 

baholash; ta’lim va kasbiy tayyorgarlik dasturlari va boshqalar. 

Rejalashtirish  jarayonining  muhim  qirrasi  strategiya  va  reja  tavsiyalarini 

amalga  oshirish  uslublarini  aniqlash  hisoblanadi.  Buning  uchun  avvaldan  uni 

bajarish  yo‘llari  va  usullarini  ishlab  chiqish  zarur.  Keyingi  paytlarda  maxsus 

tushuntiruvchi  hujjatlar  tobora  keng  tarqalmoqda.  U  rejani  amalga  oshirishdagi 

izchillik bo‘yicha rahbariy ko‘rsatma hisoblanadi. 

Loyihani  tegishli  darajada  (hukumat,  mintaqaviy  va  mahalliy  hoqimiyat 

organlari,  firma)  har  tomonlama  ko‘rib  chiqqach  va  kelishib  olingach,  rejaning 

---

12 

 

so‘nggi  varianti  qabul  qilinadi  va  uning  moliyaviy  asosi  tashkil  qilinadi.  U 

bajarilishi davomida o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin. 

Rejani amalga oshirishning uzviy tarkibiy qismi uning quyidagi yo‘nalishlar 

bo‘yicha bajarilishini nazorat qilib borish hisoblanadi: turistlik kelishuvlar soni va 

xususiyati;  turistlarning  qoniqqanlik  darajasi;  turizmning  ham  umumiy,  ham 

alohida aniq loyihalarga nisbatan iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy-madaniy ta’siri. 

Rejadagi  tadbirlarni  bajarish  muddatlariga  qat’iy  amal  qilish  muhim 

ahamiyatga ega. Bunda matematik uslublar va kompyuter texnikasidan foydalanish 

maqsadga muvofiq. Uzluksiz boshqarish haqida hech qachon yoddan chiqarmaslik 

kerak. U quyidagilarni qamrab oladi: 

- 

bozorlardagi o‘zgarayotgan tendensiyalarga va mahsulotlarning evolyutsiyasiga 

moslashish; 

- 

ob’ektlar va xizmatlarning sifatini qo‘llab-quvvatlash va oshirish; 

-  ijtimoiy  va  geografik  jihatdan  turizmning  foydasini  doimiy  ravishda  oshirib 

borish; 

-  muammolar yuzaga kelishi bilan ularni hal qilib borish va h.k. 

Shunday  qilib,  turizmning  barqaror  rivojlanishi  uchun  rejalarda  ishlab 

chiqilgan  tadbirlarni  aniq  bajarish  va  ushbu  jarayonni  samarali  boshqarish  talab 

etiladi.