|
Tayanch so’z va iboralar: Materiya, modda, material, metall, yog’och, struktura, chidamlilik, umriboqiylik, mustaxkamlik, metallar, yog’ochlar, metallmaslar, xom-ashyo, texnologiya, konstruktsiya
Domna jarayoni yoki cho’yan ishlab chiqarish.
Tayanch so’z va iboralar:domna pechi, koloshnik, furma, zaplechnik, raspar, shaxta, o’txona (gorn), leshchad, havo qizdirgich, kompressor, mo’ri, qayta ishlanadigan cho’yanlar, quyma cho’yanlar, maxsus cho’yanlar, domna shlagi, domna gazi, koloshnik changi.
Po’lat olishning zamonaviy uslublari.
Tayanch so’z va iboralar: po’lat, oksidlash, skrap, konvertor pechi, marten pechi, elektr pechi, kislarodli konvertor, oksidsizlash(qaytarish), ferromarganets, ferrosilitsiy(kremniy).
JAVOBLAR
1
. 1."Материалшунослик" ўқув фанининг асосий мақсади ва вазифалари асосан қуйидагилардан иборат. Материалларни тўғри танлаб олиш учун талаба металл ва қотишмаларнинг кристалланиш жараени қонунларини, кристаллик панжараларини ва уларнинг турларини, совишдаги аллотропик ўзгаришларни, уларни мустахкамлигини ошириш усулларини, темир-углерод диаграмма холатини, улар хоссаларининг тузилишларига ва химиявий тартибига боғлиқлигини ва бошка назарий амалий билимларини ўрганишлари керак. Бундан ташқари металл ва қотишмаларнинг механик ва технологик хоссалари ҳам ўргатилади. Пўлат, чўян, рангли металлар классификациялари, маркаланиши ва ишлатилиш жойлари берилади. Махсус пўлатлар: зангламайдиган, ўтга бардош, олов бардош, асбобсозлик ва х.к. ларнинг хоссалари, хар хил ҳарорат хамда муҳитда ишлаш қобилиятлари. Босим остида ишлашнинг металшунослик асослари. Термик, химик-термик ва термо-механик ишлаш асослари ва турлари. Машина ва механизмларда кенг ишлатиладиган метал ва котишмалар: титан, магний, алюминий ва х.к.
MATERIYA (lot. materia — modda) — borliqning moddiy shaklini ifodalovchi umumiy tushuncha. Olamda «umuman odam» boʻlmaganidek «umuman Materiya» ham boʻlmaydi, balki Materiyaning anik, koʻrinishlari uchraydi. Shu tarzda fikr yuritgan faylasuflar barcha moddiy obyektlarga xos xususiyatlarni umumlashtirib ifodalash uchun Materiya tushunchasini qoʻllashgan. Materiya tushunchasini moddiy olamning substrati (asosi) sifatida Platon va Aristotelishlab chiqqan, shu b-n birga Materiya sof potensiya (yashirin imkoniyat) deb tushunilgan. Materiyani R. Dekart fazoviy koʻlam va boʻlinadigan moddiysubstansiya deb taʼriflagan va u 17 — 18-a. materializ-mning asosi boʻlgan. Materiya dialektik materiayaizmyaint asosiy tushunchasidir. Materialist faylasuflar Materiya tushunchasini bir yoklama boʻrttirib, borliq tushunchasi bilan aynanlashtirib talqin etishadi. Tabiat, jamiyat va inson ta-fakkurining asosida yotuvchi va ularni umumlashtiruvchi tushuncha substansiya (mohiyat) deb ataladi. Olamning asosida bitta substansiya yotadi deb hisoblovchi oqimmonizm, ikkita substansiya yotadi deb hisoblovchi oqim dualizm, koʻp substansiyalar yotadi deb hisoblovchi oqim plyuralizm deb atalgan.
2 Rudalardan temir olish uning oksidlarini uglerod (II) oksid va ko'mir (koks) bilan qaytarishga asoslangan. Bunda toza temir emas, uning ko'mir va boshqa qo'shimchalar (kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor) bilan qotishmasi olinadi. Bu qotishma с ho ‘yan deyiladi.Cho'yan domna pech/arida suyuqlantirib olinadi. Bu hajmi 5000 m3 va balandligi 80 m gacha boigan, ichki tomoniga o'tga chidamli g'isht qoplangan va tashqi poiat giloff(mustahkam boiishi uchun) bor murakkab inshootdir. Domnaning yuqorigi yarmi shaxta, yuqorigi teshigi — koloshnik, eng keng qismi — raspar, pastki qismi — gorn deyiladi.Boshlangich materiallar: shixta — tarkibida temir oksidi, shuningdek, koks, fluslar (suyuqlantirgichlar) bor ruda. Koks issiqlik manbayi boiib xizmat qiladi, shuningdek undan qaytaruvchi — uglerod (II) oksid olish uchun foydalaniladi. Fluslar bekorchi jinsni oson suyuqlanadigan birikmalarga — shlaklarga aylantiradi.Domnaga koloshnik orqali boshlangich materiallar (navbatlashib keladigan qatlamlar holida) solinadi. Ko'mirning yonishi va zaruriy temperaturani saqlab turish uchun gorndagi maxsus teshik orqali kislorodga boyitilgan havo puflanadi.Gornning yuqorigi, temperatura 1850°C ga yetadigan qismida koks 600— 800°C gacha qizdirilgan, puflanadigan havo oqimida shiddat bilan yonadi: c+o2=co
Uglerod (IV) oksid koks cho‘g‘i orqali o ‘tib, uglerod (II) oksidga aylanadi: C 0 2+C=2C0
Uglerod (II) oksid asta-sekin rudani qaytaradi. 450—500°C temperaturada temir (III) oksid F e,0 dan temir (II, III) oksid Fe20 4 hosil bo‘ladi:
3Fe О + CO=2Fe О +CO, 2 3 2 4 2
600°C da Fe20 4 temir (II) oksidga qadar qaytariladi: Fe30 4+C0=3Fe0+C02
taxminan 700°C temperaturada esa temir (II) oksid erkin metallga qadar qaytariladi: Fe0+C0=Fe+C02
Yuqori temperaturalarda temir oksidlarining qaytarilishida uglerod (II) oksid bilan birga ko‘mir (koks) dan ham foydalaniladi:
Kalsiy oksid bekorchi jinsdagi moddalar bilan reaksiyaga kirishib, slilak — asosan kalsiy silikatlari va alumosilikatlarini hosil qiladi.
Suyuq cho‘yan bilan shlak gornga oqib tushadi, bunda shlak yengil bo‘lganligi sababli cho‘yanning ustida to ‘planadi va uni kislorodning ta ’siridan saqlaydi. C ho‘yan bilan shlak turli balandlikda joylashgan teshiklar orqali chiqarib olinadi.
Domnadan chiqayotgan gaz koloshnik gazi yoki domna gazi deyiladi. Uning tarkibida 30% gacha uglerod (II) oksid, azot, uglerod (IV) oksid bo‘ladi va maxsus inshootlarni — domnaning havo qizdirgichlarini (kauperlarni) qizdirish uchun foydalaniladi; domnaga beriladigan havo kauperlarda 600—800°C gacha qiziydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
