1. Mashina va mexanizm nazariyasi fanining umumiy holatlari. Mashinaning blok-sxemasi

Mashina turlari.

Ish bajarashiga qarab mashina quyidagi turlarga bo‘linadi:

- energetik;

- transport;

- texnologik;

- kibernetik.

Energetik mashinalar dvigatelning mexanik energiyasini boshqa tur energiyasiga aylantirish uchun foydali mexanik ish bajaradi. Elektr energiya xosil qilish mashinalari keng tarkalgandir – bular GES dagi suv turbinali turbogeneratorlar, GRESdagi gaz va par turbinalari, kichik elektrostansiyadagi dizelgeneratorlar. Bu mashinaning dvigatellari (turbina yoki dizel) bajaruvchi mexanizm (generatorlar) bilan uzatish mexanizmsiz bog‘langandir. Amalda har qanday energetik mashinalar yuklarni o‘zgarishida bosh valning aylanish chastotasini avtomatik ravishda ushlab turish uchun yordamchi mexanizmga ega. Tashuvchi mashinalar ob’ektni makonda joydan – joyga kuchirish uchun xizmat qiladi. Bular yuk ko‘tarish kranlari, transportyorlar, avtomobil, samolyotlar, liftlar va h.k. Texnologik mashinalar ob’ektni texnologik operatsiyalar yordamida xolatini, o‘lchamini o‘zgartiradi. Bu mashinalar ishlab chiqarishning istalgan sohasida qurilishida, qishlok xo‘jaligida qo‘llaniladi. Mashinasozlik zavodlarida – bu metal qirqish stanoklari, temirchilik-presslash mashinalar, engil sanoatdagi fabrikalarda- tikuv stanoklari, xom ip yasaydigan mashina, yigiruv, tikish mashinalar; qurilishda – ekskavatorlar, buldozerlar va beton qorishtiruvchi; qishlok xujaligida – kombaynlar, paxta terish mashinalar, kultivatorlar va h.k. Metalga ishlov beruvchi dastgoxlar uchun ob’ekt – zagatovka hisoblansa, texnologik operatsiya uchun- charxlash, natijada- detal hosil bo‘ladi. Ekskavator uchun ob’ekt tuproq, texnologik operatsiya – kovlash, natija – fundament uchun kotlavan.

Kibernetik mashinalar inson qo‘li harakatiga mos ravishda foydali mexanik ish bajaradi. Bunday mashinalarni robot, uni bajaruvchi mexanizmni manipulyator deyiladi. Sanoat robotlari tashishga muljallangandir (misol, texnologik mashinalarga detallarni yuklash va siljitish) yoki texnologik funksiyalarni bajaradi (misol, payvandlash yoki kraska ishlari). Robot turli-tuman mexanik operatsiyalarni bajara olishi bilan bir katorda vujudga keluvchi mantiqiy masalalarning ma’lum bir majmuini mustaqil ravishda ega oladigan yuqori darajadagi texnik sistemani bildiradi. Ko‘pincha inson hayoti uchun zararli joylarda robotlar qo‘llaniladi: radioaktiv zonalarda, issik sexlarda, kosmos, suv ostida va h.k.