1-mashg’ulot xavfsizlik texnikasi. Xatoliklar nazariyasi bilan tanishish. Fizikaviy kattaliklarni o’lchash

2. Bevosita o’lchash jarayonidagi xatoliklarni aniqlash. Fizikaviy kattalikning bevosita o’lchash natijasida topilgan qiymati uning haqiqiy qiymatidan u yoki bu tomonga og’gan bo’lishi mumkin. Fizikaviy kattalikning uning haqiqiy qiymatiga yaqin bo’lgan qiymatini olish uchun o’lchashlar bir necha marta takrorlanib, natijalarning o’rtacha arifmetik qiymati topiladi. Kattalikning o’rtacha arifmetik qiymati uning haqiqiy qiymatiga yaqinroq bo’ladi.

Masalan, x₁, x₂, x₃, ..., x_n lar ayrim o’lchashlar natijasi bo’lsa, bundan o’lchanayotgan kattalikning o’rtacha qiymati:

(1)

Bu erda n - o’lchashlar soni.

O’rtacha qiymatdan har bir ayrim o’lchash natijasi qiymatining farqi ayrim o’lchashlarning absolyut xatosi deyiladi va u

..........................

ifodalar yordamida aniqlanadi. So’ngra absolyut xatolikning o’rtacha arifmetik qiymati aniqlanadi:

(2)

O’lchashlar sifatini to’la tavsiflash uchun o’lchashning nisbiy xatoligi aniqlanadi. Ayrim o’lchashlar absolyut xatoliklarining o’rtacha arifmetik qiymatiga nisbati

, , , ...,

ifodalar yordamida aniqlanib, bu kattaliklar ayrim o’lchashlarning nisbiy xatoliklari deyiladi.

O’rtacha absolyut xatolik x_o’r ning o’rtacha qiymat x_o’r ga nisbati

(3)

ga o’rtacha nisbiy xatolik deyiladi va uning foizlardagi qiymati

ifoda yordamida hisoblanadi. O’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati

(4)

yordamida aniqlanadi.

Laboratoriya ishlarini bajarishda nisbiy xatolikning qiymati 3 - 5% oralig’ida bo’lishi kerak. Nisbiy xatolikning qiymati 0,5 % dan oshmaydigan o’lchashlar etarli darajada sifatli o’lchashlar hisoblanadi.