1-mashg’ulot tog’ jinslari xaqida tushuncha: magmatik, cho’kindi va metomorfik (O’zgargan) jinslar, minerallar (birlamchi, ikkilamchi) xaqida tushunchalar va ularni tabiatda uchrash shakllari mashg’ulotning maqsadi

Cho’kindi jinslarning mineral tarkibi. Cho’kindi jinslarning asosiy minerallari bo’lib kvarst, opal, xalstedon, limonit, getit, gidrogetit, gematit, gidrogematit, magnetit, psilomelan, pirolyuzit, manganit, pirit, markazit, xalkopirit, gips, angidrit, kaltsit, aragonit, dolomit, siderit, ankerit, shamozit, vivianit, glaukonit, xloritlar, gidroslyuda, kaolinit, montmorillonit, paligorskit, gidroksilapatit, karbonatapatit, va organik moddalar hisoblanadi.
Cho’kindi jinslar yer yuzasidagi turli jinslarning nurashidan, yemirilishidan va nurab yemirilishidan hosil bo’lgan maxsulotning bir joydan ikkinchi joyga ko’chib borib to’planishidan hosil bo’ladi.
Bundan tashqari cho’kindi jinslar sug’orishdan kimiyoviy va mexanik cho’kishidan hosil bo’lgan maxsulot ham tashkil topadi. Cho’kindi jinslar litosferaning fizikaviy va kimiyoviy ta’siri natijasida yemirilgan va qayta to’plangan maxsulotdir. Cho’kindi jinslar quruqlikda ham, suv xavzalarining tubida ham to’planadi.
Metamorfik jinslar
Metomorfik jinslar metomorfizm jarayonlari natijasida turli darajada o’zgargan magmatik yoki cho’kindi jinslardir. Magmatik va cho’kindi jinslar birinchi marta metomorfik jarayonga uchrasa, bunday jinslar metomorfik jinslar deb yuritiladi. Bular O’zbekistonda Nurota, Zirabuloq - Ziyovuddin va Hisor tog’larida keng tarqalgan.
Agarda metomorfik jinslar metomorfik jarayonga bir necha bor duch kelsa, bunday jinslar metomorflashgan tog’ jinslari deb yuritiladi.
Jinsning tashqi ko’rinishi, tuzilishi va mineral tarkibi ba’zan tanib bo’lmaydigan holga keladi. Bular quyidagi omillar yuqori haroratda, yuqori bosim va gaz-suyuq holidagi (flyuidlar) eritmalar ta’siridan vujudga keladi.
Mineral tarkibiga ko’ra tog’ jinslari polimineral (ko’p mineralli) va monomineral (bir mineralli) bo’lishi mumkin. Polimineralli tog’ jinslari jins hosil qiluvchi har xil minerallardan, monomineral jinslar esa asosan bir minerallardan tashkil topadi.
Ko’p mineralli jinslarga misol qilib kvarst, kaliyli dala shpati, plagioklaz va slyuda yoki ba’zan amfibiol va piroksin bo’lgan granitlarni keltirish mumkin.
Monomineral jinslarga olivinit, piroksinit, kvartsit va ohaktosh misol bo’la oladi.