1. Masalani bajarish usullarining umumiy tavsifi

3. Muammoli va mantiqiy masalalar yechish.
Agar masala matni o’quvchini ma’lum yechimga olib keladigan fikrlash jarayonlarini bajarishda aqliy zo’riqishni talab qiladigan qiyinchiliklarga duch keltirsa bunday masalani muammoli masala deyiladi.
R . Ibragimovning tadqiqot ishida muammoli masalalarni quyidagi ko’rinishlarini ko’rib chiqqan va ularni yechish metodikasini ochib bergan .Muallif o’zining tadqiqot ishlarida muammoli masalalarni quyidagi turlarini ko’rib chiqqan:
1.muammoli savollarga oid masalalar;
2.turli usullarda yechish mumkin bo’lgan masalalar;
3.mazmuni bir xil,ammo yechilishi harxil bo’lgan masalalar;
4. sharti yetarli bo’lmagan masalalar;
5.ortiqcha ma’lumotlarga ega bo’lgan masalalar;
6. butunlay noto’g’ri ma’lumotlarga ega bo’lgan masalalar;
7.turli xil faoliyatni umumlashtirishga ega bo’lgan masalalar;
8.fanlar aro aloqador mazmundagi masalalar.
Muammoli mazmundagi masala yechilishining yozilishi odatdagi masala yechilishi yozilishidan bir muncha farq qiladi. Bunday masalalarda hisoblashlarnigina bajarish talab qilinmay, balke masaladagi son ma’lumotlarni yoke miqdorlar orasidagi munosabatlarni taqqoslash, umumlashtirish, isbotlash, haqiqatligini aniqlash, qonuniyatni o’rnatish, imkoniyatni yetarlilikni aniqlashni talab qilinadi.
Muammoli masalalarnining ba’zilarida ‘’nechta?’’ , ‘’sig’adimi?’’ ‘ ‘’yetadimi?” , ‘’joylashadimi?” ‘’o’rnashadimi?” ‘’uchrashadimi?” savollari uchraydi.
Mantiqiy masalaning oddiy arifmetik masaladan farqi butunlay yoke qisman arifmetik amallarsiz fikr-mulohaza yuritish bilan yechilishi o’quvchilarda dastlab qiyinchilik tug’diradi, shuning uchun mantiqiy masalani soddadan murakkabga qarab asta sekinlik bilan darsga kiritib boriladi. Avval faqat mantiqiy savollar berish maqsadga muvofiq buladi masalan 1kg temir og’irmi yoke 1 kg paxtami; yoke bir oyda 5 ta yakshanba bulishi mumkinmi, 6 chi?
1-masala
Daraxtning shoxida qarg’a o’tiribdi. Qarg’ani cho’chitib yubormasdan shoxni arralash uchun nima qilish kerak?
Javob: Qarg’aning o’zi uchib ketishini kutish.
2-masala
Undan qanchalik ko’p olaversangiz, u shunchalik kattalashib boraveradi. U nima?
Javob: Chuqur.
3.Qafasda 3 ta quyon bor edi. Uchta qizcha ularga bittadan quyon berishlarini so’rashdi. Ularga so’raganlaridek bittadan quyon berildi. Lekin baribir qafasda bitta quyon qoldi. Buni qanday tushuntirish mumkin?
Javob: Qizchalarning biriga quyon qafasi bilan birga berilgan.
4.Kichkina, kulranggina, filga o’xshaydi.
Javob: Filning bolasi.
5.Merining otasining beshta qizi bor. Ularning ismlari Chacha, Cheche, Chichi, Chocho… Beshinchi qizining ismi nima bo’lishi mumkin?
Javob: Mere
6.Qaysi inson otni ham, filni ham hech bir qiyinchiliksiz ko’tarishga, ularni joyini o’zgartirishga qodir?
Javob: Shaxmatchi.
7.Nok osilib turibdi, lekin uni yeb bo’lmaydi. Lampochka emas.
Javob: Begonaning noki.
8.Kishiga uch marta beriladi: birinchi ikki marta bepul, ammo uchinchi marta yoki undan keyin pul to’lash kerak bo’ladi. U nima?
Javob: Tishlar.
9.Shifokor bemorga 30 daqiqa oraliq bilan 3 ta ukol olishni belgiladi. Hamshira ukol qilishni soat 10:30 da boshlasa, bemor soat nechida ukollarni to’liq olib bo’ladi
Javob: Soat 11:30 da, birinchisi 10:30 da, ikkinchisi 11:00 da, uchinchisi esa 11:30 da.

Mualliflar: Mohigul Saxadinova

Muqaddas G’ulomova.