1-Ma’ruza. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari

1-Ma’ruza. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari


Qurilish materiallarining har bir turi o‘ziga xos fizik, mexanik,
kimyoviy hamda maxsus xossalarga texnologik (va sh.k) ega bo‘ladi.
Buyumlarning tarkibi, strukturasi fizik-kimyoviy, texnologik jarayonlar ta’sirida o‘zgarishi ularning barcha xossalarini o‘zgartiradi.
Qurilish materiallari kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy va sun’iy
bo‘ladi. Ular xossalariga nisbatan plastik (bitum, giltuproq), elastik
(yog‘och, po‘lat, rezina), mo‘rt (keramika, shisha, beton, cho‘yan),
material mustahkamligiga qarab mustahkamligi yuqori (po‘lat,
granit, shisha), mustahkam (beton, yog‘och, polimerbeton, pishiq
g‘isht) va mustahkamligi kichik (gips, ohaktosh, xomg‘isht,
yacheykali beton) turlarga bo‘linadi.
Materiallarning ishlatilish sharoitiga ko‘ra konstruktiv (tabiiy
tosh materiallari, beton, keramika, yog‘och, plastmassa va h.k.) va
maxsus (issiqlik va tovush izolatsiyasi, gidroizolatsiya, korroziyaga
chidamli, olovga bardoshli, radiatsiyadan himoyalovchi, biologik
muhitga chidamli va h.k.) turlarga bo‘linadi.
Qurilish materiallari xossalarini raqamlar bilan baholash
maqsadida Respublika standarti (RSt), Òarmoq standarti (ÒSt),
Korxona standarti (KSt), Davlatlararo standart (DSt) lar joriy
etilgan. Qurilish materiallari standartlari «O‘zdavstandart» agentligi
bilan O‘zR Davlatarxitektqurilish tomonidan tasdiqlanadi. Bunday
standartlar texnik shartlar; texnik talablar; buyum turlari va
o‘lchamlari; qabul qilish qoidalari; tamg‘alash, o‘rash va tashish
qoidalari va sh.k. hollarda bo‘lishi mumkin. Qurilish materillaridan
foydalanib, bino va inshootlar qurish «Qurilish me’yorlari va
qoidalarida» (QMQ) belgilangan bo‘lib, barcha tashkilot va
6
muassasalar uchun majburiydir. Qurilish materiallarining 1947-
yilda tashkil topgan «Standartlash xalqaro tashkiloti (MOS)» talablariga javob beruvchi xillari ham mavjud. MOS qurilish materiallarini davlatlararo tashish va ishlatishga qulaylik tug‘diradi.