1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

SPIRTLARNI TABIATDA UCHRASHI VA OLINISH USULLARI
Spirtlardan metanol va etanol kam miqdorda sof xolatda, o’simliklardan olinadigan efir moylarida va o’simlik a`zolarida uchraydi. Spirtlar oddiy va murakkab efirlar xolatida tabiatda keng tarqalgan.
1.Murakkab efirlar gidroliz o’ilib olinadi:
О
СН<sub>3</sub>- С + 1НОН С<sub>2</sub>Н<sub>5</sub>ОН
О-С<sub>2</sub>Н<sub>5</sub>
sirka kislota etil efiri
2.Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator - rux xlorid ishtirokida suv ta`sir ettirib olinadi:
CH₂=CH₂+HOH ^Zn +C₂H₅OH
Etilen etanol
3.Aldegid va ketonlarni qaytarish bilan spirtlar olinadi. Aldegidlardan birlamchi, ketonlardan esa ikkilamchi spirtlar xosil bo’ladi:
O
R-C-H+H₂ R-CH₂OH; R-C-R+H₂ R-CH-R
O OH
Sanoatda etil spirt kraxmal (guruch, bug’doy, kartoshka va xokazo) va kletchatka (o’rmon xo’jalik chiqindilari, go’zapoya) saqlaydigan o’simlik xomashyolarini bijgitish yo’li bilan olinadi.
SPIRTLARNING FIZIK XOSSALARI
KIMYOVIY XOSSALARI
a)gidroksil gruppa vodorod atomi metalga o’rin almashib alkogolyatlar xosil qiladi.
С₂H₅ОH + Na С₂Н₅ОNa+H₂
b)gidroksil gruppa vodorod atomi organik kislota qoldiqlari (radikallar) bilan o’rin almashib murakkab efirlar xosil qiladi.
С₂Н₅ОН + НО – С – СН₃ С₂Н₅О – С – СН₃ + Н₂О
О О
Etil spirti Sirka kislota etilasetat
v)spirtlarni gidroksil gruppasi orqali boradigan reaksiyalari.
С₂Н₅ОН + НВr С₂Н₅Вr + Н₂О
etil spirti etil bromid
g)degidratatsiya reaksiyalari. Ikki molekula spirtni kons. sulfat kislota ishtirokida qizdirilsa bir molekula suv ajralib chiqishi xisobiga oddiy efir xosil bo’ladi.
С₂Н₅ОН + С₂Н₅ОН С₂Н₅О – С₂Н₅ + Н₂О