1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Oqsillar–organik moddalar rivojlanishining oliy shaklidir. Oqsillar tiriklikning asosidir. Hayot–oqsillarning yashash shaklidir.

• 
  Oqsillar (proteinlar)–ma’lum ketma–ketlikdagi peptid bog‘lari orqali birikkan, kamida yuzta aminokislotadan tashkil topgan biopolimerlardir.
  

Тarkibi va tuzilishi. Тurli oqsillar ma’lum bo‘lib, ularning molekulyar massalari 6000 dan bir necha milliongacha boradi. Тurli oqsillarning element analizi natijalari bo‘yicha ularda C50–55 %, O21,5–23,5 %, H7 % atrofida, N15–17 %, S 0,3–2,5 % yana biroz miqdorda P, galogenlar, metallar bo‘ladi. Masalan, qon oqsili–gemoglobinning empirik formulasi (C₇₃₈H₁₁₆₆O₂₀₈S₂Fe)₄ .
Oqsillarning tarkibi va kimyoviy tuzilishi haqidagi asosiy ma’lumotlar ularni gidroliz qilib aniqlangan. Har qanday oqsil gidrolizida –aminokislotalar hosil bo‘ladi. Oqsillar tarkibida 23 ta aminokislota ko‘p uchraydi. Oqsillarda aminokislotalar peptid bog‘i orqali bog‘langan.

• 
  Aminokislotalarning ma’lum izchillikda joylashgan polipeptid zanjiri oqsilning birlamchi strukturasi deb ataladi.
  
• 
  Polipeptid zanjiridagi peptid bog‘lari hosil qilgan vodorod bog‘lari ta’sirida murakkab spiralsimon fazoviy struktura oqsilning ikkilamchi strukturasi deb ataladi.
  
• 
  Ikkilamchi strukturaning yig‘ilishi natijasida, polipeptid zanjiri radikallari funksional gruppalari o‘zaro ta’sirlaridan (karboksil va aminogruppadan tuz ko‘prigi, karboksil va gidroksigruppadan murakkab efir ko‘prigi, oltingugurtdan disulfid ko‘prigi) vujudga keladigan uch o‘lchamli fazoviy struktura oqsilning uchlamchi strukturasi deb ataladi.
  

Sinflanishi. Oqsillarning kimyoviy tarkibiga ko‘ra oddiy va murakkab oqsillarga bo‘linadi.
Oddiy oqsillar yoki proteinlarga to‘liq gidrolizlanganda faqat aminokislotalar hosil bo‘luvchi oqsillar kiradi. Ular oqsillar orasida ko‘pchilikni tashkil etadi.