1-Ma’ruza: Neft va gaz sanoati rivojlanishi tarixi, hozirgi kundagi holati va istiqbollari

Neft va gaz sanoati va tabiat muhofazasi.
Qatlam va uyumdan olinadigan neft, gaz va suvlarning fizik hamda kimyoviy hususiyat va hossalarini o'rganmay va ular hususida aniq ma'lumotlarga ega bo'lmay turib, ular bilan ishlab bulmaydi, chunki quduq va qatlamlarni ishlatish jarayonida ularning hossalari keskin o'zgarib qolishi mumkin. Bunday holatlarda ushbu o'zgarishlarni bartaraf qilish hamda shu tariqa ishlatish jarayonlarini barqaror qilish uchun ularning hossalarini laboratoriya sharoitlarida juda mukammal o'rganish taqozo qilinadi. Laboratoriya sharoitida qatlamdagi holatlar tiklanadi. Bu ishlar bilan qatlam neftlarini o'rganish, umuman qatlam suyuqlik ( flyuid) larini o'rganish fani shug’ullanadi. Ko'rinib turibdiki, bu fanlar bizning o'rganayotgan fan bilan chambarchas bog’langandir.
Neft va gazlar bilan birga doimo birga bo'ladigan suv qazib chiqarish jarayonida katta rol o'ynaydi. Aksariyat neft va gaz umumiy suv siquvi tarziga mansub bo'lib, bu suvlarning hossalari, ularning qarakatlanish jarayonlari, ularning zahiralari va shu kabi ma'lumotlar “ Gidrogeologiya va neft va gaz konlarining suvlari” fanining tasarrufidadir. Bu fanni yahshi bilmay turib biz neftberuvchanlikning Yuqori ko'rsatgichlariga yerisholmaymiz.
Qatlamdan chiqariladigan neft va gazlarning tovar sifatidagi hususiyatlarini, ularni qayta ishlash natijasida qanday mahsulotlarga ega bo'lishimizni “Neft va gazlarni qayta ishlash”, “ Neft va gazlarning fizik va kimyoviy hususiyatlari” nomli fanlar o'rganadi va biz o'rganayotgan fan bu ko'rsatilgan fanlar bilan mustahkam va o'zviy bog’langandir.
Undan tashqari neft va gaz konlarida ishlatiladigan asbob uskunalar, ularning ishlatish jarayonida zanglashi va boshqa holatlarga duch kelishi mumkin.
Bular ham qatlamni ishlatish jarayonida e'tibordan holi bo'lmasligi kyerak.
Hozirgi kunda jahon halqlarini oldiga anchagina murakkab jarayonlarni bunyod qilayotgan muammolardan biri atrof muhitni, havoni va suvning tozaligini muhofaza qilish ekologiya fani vazifasiga kiradi. Ma'lumki neft va gazni ishlatish jarayoni ekologiya bilan juda bog’liq, chunki ularni ishlatish jarayoni juda murakkab va ehtiyotkorona ish yuritilmasa atrof muhitning ifloslanishi tabiiydir. Bu borada neft va gaz quduqlarini o'zlashtirish jarayonida ( ba'zan burg’ulash jarayonida ham) sodir bo'ladigan ochiq fontanlar tabiatga juda katta havf tug’diradi
60 yillarda O'rta Buloq konidagi quduqda bo'lgan ochiq fontan shundaylardan bo'lib, u tahminan 3 yilga yaqin yongan va atrof muhitni juda ayanchli holga keltirganligi ma'lum. Bunday hunuk hodisa Farg’onadagi Mingbuloq konida bundan 5-6 yil ilgari sodir bo'ldi. Natijada qatlamdagi 1,5 mln tonna neft otilib chiqadi va uning 0,5 mln tonnasi yonadi, faqat 0,5 tonnasigina idishlarga yig’ib olinadi.
Qatlam va uyumlardagi neft va gaz zahiralarini muhofaza qilish ham katta ahamiyatga egadir. Bu soha bilan “ Tog’ nazorati” deb atalgan soha jiddiy shug’ullanadi.
Biz bu yerda Qatlamlarning komponent beruvchanligini oshirish tehnologiyasi faniga bog’liq bo'lgan eng asosiy sohalarning sanay oldik.
Albatta bu sohada mutahassis bo'lgan kishi hozirgi zamon fanlaridan ko'pchiligining (fizika, matematika, kimyo, kibernetika, ASU nazariy mehanika, materiallar qarshiligi va boshqalar) yahshi bilimdoni bo'lishini taqozo qiladi.

Tekshirish uchun savollar

1. Neft va gaz yoqilg’ilar orasida qaysi o'rinni egallaydi?
2. XX asrda neft - gaz sanoatining bunchalik jadal rivojlanishiga sabablar nimalardan iborat?
3. Shartli yoqilg’i deb qanday yoqilg’iga aytiladi?