1-Ma’ruza Mavzu: Muqobil energiya manbalarini sozlash,ishlatish va ularga texnik xizmat ko'rsatish faniga kirish Reja: kirish 2

3-Ma’ruza
Mavzu: Fotoelektr yacheykalarining tuzilishi va ularning ishlash printsipi
Reja:
1. Dunyodagi eng katta fotoelektrik elektrostansiyasi
2. Fotoelektr usulda elektr energiyasi ishlab chiqarlmli
Quyosh energiyasini o‘zlashtirish tizimi - Solar Energy Generating
Systems (SEGS) bugungi kunda dunyoda quyosh energiyasini o‘zlashti
ruvchi eng katta tizim hisoblanadi. AQShning Kaliforniya shtatidagi
Moxava sahrosida joylashgan [14].
Tizim 9 dona quyosh elektrostansiyasidan iborat boiib, ulardan 6 do
nasining quvvati 180 MW (har biri 30 MW)ni; 2 donasining quvvati
160 MW (har biri 80 MW)ni va 1 donasi 14 MW ni; hammasi boiib
354 MW ni tashkil qiladi. Ushbu elektrostansiyalar uchun 6,5 km2 da
joylashgan 936 384 dona parabolik konsentrator(quyosh energiyasini
yig‘uvchi)lar o‘rnatilgan (17-rasm). Olmedilya quyosh elektrostansiyasi Ispaniyada 2008-yili ishga tushirilgan. Qurilish 15 oy davom etib, 530 mln. dollar mablag‘ sarflandi.
Uning quvvati 60 MW ni tashkil qiladi. Quyosh energiyasini elektr
energiyasiga aylantirish uchun 16 200 dona fotoelektrik panellardan foydalaniladi [14] (18-rasm).

Mii'lnnikl

quyosh nurini elektromagnit to‘lqinlari deb qarash mumkin, Kviml
nazariyasiga asosan, elektromagnit to‘lqinlarini nol massali clciiicnlm
zarrachalar - fotonlar deb qaraladi. Quyosh energiyasini fotoelektrik
energiyaga qayta aylantirish asosida 1887-yilda Gers tomoniclun
yaratilgan, yoruglik fotonlarining ba’zibir metallarning elektronlaii
bilan kirishuvi natijasida elektronlar ma’lum miqdordagi energiyaga ega
bo‘ladilar. Mana shu energiyadan foydalangan holda quyosh energiyasidan
to‘g‘ridan to‘g‘ri elektr energiyasi olish mumkin. Bu jarayon fotoeffekt
hodisasi deyiladi.
Shunday qilib, fotoelektr yacheykalarida yoruglik nurlanish energiyasi
elektr energiyasiga aylantiriladi. Fotoelektr yacheykalarini tayyorlashda
birinchi bo'lib mono-yoki polikristall kremniydan foydalanilgan
(66-rasm). Hozirgi kunda bu elementdan tayyorlanadigan yacheykalar
butun dunyoda o'rnatilgan tizimlarning 80% ini tashkil etadi. Ularning
foydali ish koeffitsiyenti 11+16% ni tashkil etadi.
Keyingi vaqtlarda fotoelektr yacheykalar amorf kremniy, kadmiytellurid yoki mis-indiy-selendan yupqa plyonkalar shaklida tayyorlana
boshladi. Ularning foydali ish koeffitsiyenti qariyb 8% ni tashkil etadi,
biroq mono-yoki polikristall kremniydan tayyorlanadigan fotoelektr
yacheykalariga qaraganda tayyorlanishi arzonroqdir.
Nazorat savollar:
1.Fotoelektrik yacheykalar ishlash prinsipi
2.Fotolektrik stansiyalar qayerda joylashgan.