1-ma'ruza mavzu: Kirish. Metallurgiyada gidrometallurgik jarayonlarning o‘rni Reja

Gidrometallurgiyada qo‘llaniladigan asosiy jarayonlar
Metallarni xomashyodan gidrometallurgiya usullarida ajratib olishda turli jarayonlar quyidagi tartibda olib boriladi:
- tanlab eritishga yuboriladgan mineral zarrachalarini qisman yoki to‘liq ochish maqsadida, rudaga dastlabki mexanik ishlov berish jarayonlari - maydalash, yanchish, sinflash;
- suvli eritmalarda qiyin eruvchi minerallarni eruvchan holatgacha o‘tqazish jarayonlari - sulfatlovchi, xlorlovchi, oksidlovchi kuydirish, avtoklavlarda oksidlash, kimyoviy birikmalar bilan parchalash;
- tanlab eritish jarayoni - metallni ertimaga o‘tqazish: chanlarda tanlab eritish, avtoklavlarda tanlab eritish, uyumda va yer osti tanlab eritish usullari;
- tarkibida metall saqlovchi eritmalarni bo‘sh jins qoldiqlardan ajratish maqsadida suvsizlantirish va yuvish jarayonlari - quyuqlashtirish, filtrlash;
- metall saqlovchi eritmalardan metallni ajratib olishga tayyorlash jarayonlari - kislorodsizlantirsh;
- metall va uning birikmalarini eritmalardan ajratib olish jarayonlari - elektrcho‘ktirish (oltin, kumush, mis, rux), kam eruvchi birikmalar holatida cho‘ktirish, ionalmashuvchi smolalar yordamida sorbsiyalash, ekstraksiya, sementatsiya, durlanish va h.k. usullar.
Quyida namunali gidrometallurgik sxemalarini qo‘rib chiqamiz:

1-sxema:
Sulfidli rux boyitmasini qayta ishlash. Dastlab sulfidli rux boyitmasi kuydiriladi va so‘ngra hosil bo‘lgan kuyindi sulfat kislota eritmasida tanlab eritiladi. Rux eritmadan so‘ngra elektroliz usulida metallik holda cho‘ktiriladi (1-rasm).

Sulfidli rux boyitmasi

Kuydirish





Gaz va changlar

Kuydirilgan boyitma



H₂SO₄



Чангларни ушлар

Чангларни ушлар





Chang

Gazlar

Rux keki

ZnSO₄ eritmasi



H₂SO₄ ishlab chiqarish

Tanlab eritish

Qo’shimcha qayta ishlashga

Fe, Cu, Cd, As, As, Sb, Co, Cl dan tozalash

Elektroliz





Рух катоди



Ishlatilgan elektrolit

1.1-rasm. Sulfidli rux boyitmasini gidrometallurgik usulda qayta ishlashning prinsipial texnologik sxemasi

Oltin saqlovchi kvars rudalarini qayta ishlash. Dastlab rudalar maydalanadi va yangiladi, tanlab eritish jarayoniga yuboriladi. So‘ngi eritma filtrlanadi va eritmada oltin va rux metallik holda cho‘ktiriladi (2-rasm).



Ruda




Maydalash va yanchish

Tanlab eritish

Quyuqlashtirish va filtrlash

Suyuq
chiqindilar

chiqindixonaga

Au, Ag eritma

Sementatsiya usulida cho’ktirish

Sement cho’kma
(Au, Ag)



CaO



Havo





Aylanma eritma

1.2-rasm. Oltin tarkibli rudalarni gidrometallurgik usulda qayta ishlashning prinsipial texnologik sxemasi

Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, kon mahsulotlaridan metallarni gidrometallurgiya usuli bilan ajratib olish ko‘p bosqichli murakkab jarayondir. Har bir bosqich esa o‘z navbatida turli tarmoqlarga bo‘linadi va ma'lum fizik va kimyoviy qonunlarga bo‘ysunadi. Bu qonuniyatlarning amaliy tadbiqini o‘rganish va ularni rivojlantirish gidrometallurgiya jarayonlari fanining vazifasiga kiradi.
Nazorat savollari:
1. Gidrometallurgik jarayonlarning metallurgiyadagi o‘rni qanday?
2. Gidrometallurgiyada qo‘llaniladigan asosiy jarayonlarтш bering.
3. Qanday gidrometallurgik texnologik sxemalani bilasiz?