1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

1-rasm yassi kordinatalar:
A - to’g’ri burchakli; b – zonal; v – qutbiy; g – qo’sh qutbli

Gauss-Kryugerning to‘g‘ri burchakli koordinata sistemasi.

Bu koordinata sistemasi 1928 yildan kiritilgan bo‘lib, unda yer ellipsoidi boshlang‘ich meridiandan g‘arbdan sharqga qarab 6⁰ yoki 3⁰ li zonalarga bo‘linadi va arab sonlari bilan nomerlanadi. Zona bu ikki tomonidan meridian bilan chegaralangan yer ellipsoidining bo‘lagi. Bunday bo‘laklardan 60 ta yoki 120 ta bo‘ladi. Har bir zona Gauss tomonidan ishlab chiqilgan silindrik proyeksiyada proyeksiyalanib tekislikka yoyiladi. Bu proyeksiyani to‘g‘ri burchakli koordinata sistemasida qo‘llashni Nemis geodezisti Kryuger ishlab chiqgan. Shuning uchun zonal sistemali to‘g‘ri burchakli koordinata Gauss-Kryuger to‘g‘ri burchakli koordinata sistemasi deb yuritiladi. Zona tekislikka yoyilganda zonani o‘rtasidan o‘tgan o‘q meridiani va unga perpendekulyar o‘tgan ekvatorni to‘g‘ri chiziq tarzida tasvirlanadi. O‘q meridiani absissa (X), ekvator bo‘lagi – ordinata o‘qi (Y), o‘qlar kesishgan nuqtasi koordinataning boshi deb qabulqilinadi. Shimoliy yarim sharda absissalarning ishorasi (+) musbat, janubiy yarim sharda (-) manfiy bo‘lad.

Ordinata har bir zona o‘q meridianidan sharqha va g‘arbga hisoblanadi, o‘q meridianidan sharqda joylashgan nuqtalarning ordinatalarining ishorasi (+) musbat, g‘arbda joylashgan nuqtalarning ishorasi (-) manfiy qiymatga ega bo‘ladi. MDH davlatlari shimoliy yarim sharda joylashganligi uchun bu hududdagi barcha nuqtalarning absissalari musbat qiymatlidir, lekin ordinatalari manfiy yoki musbat bo‘lishi mumkin. Nuqtaning geografik koordinatasidan foydalanib, to‘g‘ri burchakli zonal koordinatasini va aksincha to‘g‘ri burchakli zonal koordinatasidan foydalanib, geografik koordinatasini hisoblab topish mumkin (oliy geodeziyada batafsil o‘rganiladi).


3-MA’RUZA


Mavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida topografik xarita va planlar

1. 
   Plan, karta va profil xaqida umumiy ma’lumotlar.
   
2. 
   Masshtab xaqida umumiy tushunchalar.
   
3. 
   Topografik plan va kartalarning varaqlarga bo‘linishi va nomenklaturasi.
   
4. 
   Planlar, kartalarda shartli belgilar.
   
5. 
   Joy relefini plan va kartalarda tasvirlash.
   
6. 
   Chiziq nishabligi.
   

Predmetning aniq Rasmli va o‘lchamlarini to‘liq ifodalaydigan va mazkur Rasml xamda o‘lchamlarni nazorat qila oladigan tekislikdagi tasvir chizma deyiladi.
Joyni tasvirini kichraytirib ko‘rsatilgan chizmasiga xarita yoki plan deb yuritiladi. Yer yuzasini qisqartirib, umumlashtirilib kartografik proeksiyalarida tuzilgan, re’lef va tafsilotlar ko‘rsatilgan tasvirini xarita deb yuritiladi. Yer yuzasini kichik xududlari kichraytirib gorizontal proeksiyalari faqat tafsilotlar bilan tasvirlangan, relefi tasvirlanmagan chizma plan deb ataladi.