1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

Ketma-ket geometrik nivelirlashda nivelirlanadigan AS chizig‘i (8.6-rasm) bo‘laklarga bo‘linadi va har bir bo‘lak alohida stansiyada nivelirlanadi. Nivelirni bi­rinchi stansiya K₁ da o‘rnatib, 1-nuqtaning A nuqtasiga nisbatan nis­biy balandligi o‘lchanadi:


h₁ = a₁ – b₁

6-rasm. Ketma ket (murakkab) nivelirlash

Keyin nivelir va reykalar ketma-ket olib o‘tilib, xuddi shu tarzda 1 va 2; 2 va 3 va hokazo nuqtalarning nisbiy balandligi h₂, h₃, ..., h_n o‘lchanadi.

Agar nivelirlash n ta stansiyada bajarilgan bo‘lsa, umumiy nisbiy balandlik quyidagiga teng bo‘ladi:

yoki

ya’ni oxirgi nuqta S ni boshlang‘ich nuqta A ga nisbatan nisbiy balandligi orqadagi reyka bo‘yicha sanoqlar yig‘indisidan oldingi reyka sanoqlari yig‘indisining ayirmasiga teng.
Agar nivelirlash oxirgi nuqtaning balandligi N_S ni aniqlash maqsadida bajarilgan bo‘lsa, boshlang‘ich nuqta balandligi N_A dan foydalanib, u quyidagicha hisoblanadi:

H_S=H_A+h₀.

Nivelirlash AS chizig‘ining bo‘ylama profilini tuzish maqsadida bajarilsa, unda 1, 2, . . . nuqtalar balandligini ham hisoblashga to‘g‘ri keladi, ya’ni

Bu formuladan ko‘rinishicha 1, 2, 3, . . . nuqtalar orqali nivelir yo‘­lida balandliklar ketma-ket uzatiladi va ularga bog‘lovchi nuqtalar de­yiladi.

Amaliy ishlarda bog‘lovchi nuqtalar ko‘pincha belgilangan bir xil masofalar (100, 40, 20 m) da olinadi va shuning uchun ular har do­im ham joy relefining past-baland nuqtalariga to‘g‘ri ke­la­ver­may­di. Relefni batafsil tasvirlash uchun bu nuqtalar balandligini ham topishga to‘g‘ri keladi. Bunday nuqtalarga oraliq yoki plyus nuq­talari deyiladi va ular orqadagi eng yaqin bog‘lovchi nuqtadan bosh­lab o‘lchangan masofa bilan belgilanadi (6.8-rasmda K₂ va K_n stan­siyalaridagi +71 va +66 nuqtalar).
Tik qiya joylarni nivelirlashda ikki qo‘shni bog‘lovchi nuqta­lar­ni bir stansiyadan nivelirlash imkoni bo‘lmay qoladi (8.9-rasm a Rasml). Masalan, gorizontal nur reyka ustidan o‘tishi mumkin. Bunday hol­da orada x nuqta deb ataluvchi qo‘shimcha bog‘lovchi nuqta olinadi (8.9-rasm b Rasml). Ungacha bo‘lgan masofa o‘lchanmaydi. Rasmldan ko‘­ri­ni­shi­cha, o‘lchanishi kerak bo‘lgan umumiy nisbiy balandlik h alohida-alo­hida o‘lchangan nisbiy balandliklar h₁ va h₂ yig‘indisiga teng. Qiya­likning katta-kichikligiga qarab ikki bog‘lovchi nuqta orasida bit­ta yoki bir nechta “X” nuqtalari olinishi mumkin.
Ketma-ket nivelirlashda natijani tekshirib borish uchun har bir stansiyada reykalarning qora va qizil tomonlari bo‘yicha yoki rey­kalarning bir tomoni va asbobning ikki gorizontida nivelir­lash bajariladi.