1-ma’ruza мavzu: Avtomobil yo‘llarini qidiruvida geodezik tushunchalar

Geometrik nivelirlash - gorizontal vizir ko‘rish nuriga ega bo‘lgan geodezik asbob (nivelir) va maxsus o‘lchash reykalari yordamida nuqtalar balandliklarini farqini (orttirmalarini) o‘lchashdan iborat bo‘lgan ishlar majmuasidir.
Trigonometrik nivelirlash - nuqtalar balandliklarini farqini, orttirmalarni qiya vizirlash nuriga ega bo‘lgan geodezik asbob (teodolit-taxeometr) yordamida qiya nur asosida bajariladi xamda nuqtalar orasidagi chiziqning og‘ish burchagi va masofa­sini o‘l­chash va trigonometrik tenglamalardan foydalanib aniqlashdan iborat bo‘lgan ishlar majmuasidir.
Gidrostatik nivelirlash o‘zaro ulangan shisha naychalardagi suyuq­liq erkin sathining har doim bir xil balandlikni egallash xu­susiyatidan foydalanib, nuqtalarga o‘rnatilgan shisha naychalar bo‘­yicha o‘lchanadi.
Barometrik nivelirlashda nuqtalarga o‘rnatilgan ba­ro­metrlar ko‘rsatkichi bo‘yicha ulardagi atmosfera bosimining qiy­mat­lari o‘lchanib, bosim farqi orqali nisbiy balandlik hisoblanadi.
Stereofotogrammetrik nivelirlash joyning ikkita bir xil aero­su­­ratini stereometr, stereokomparator va shularga o‘xshash maxsus as­­boblarda relef modelini hosil qilib, unda o‘lchashni bajarish bi­lan amalga oshiriladi.
Aeronivelirlash radiobalandlikni o‘lchash va statoskop bilan uchib ke­tayotgan samolyotning yer sirtidan balandligini aniqlash or­qa­li ba­ja­riladi.
Avtomatik nivelirlash joyning biron-bir yo‘nalishi bo‘yicha pro­fi­­lini maxsus nivelir-avtomat deb ataluvchi asbobda chizib, pro­fil­dan nuqtalar nisbiy balandligini aniqlab olishga asoslangan.
Geometrik nivelirlash usulida nivelirlar va maxsus reykalardan foydalaniladi. Geometrik nivelirlashda nuktalarning balandligi nivelirlashning boshqa turlariga qaraganda anikrok topiladi. Geodezik tayanch punktlarini va plan olish nuktalariningbalandligini aniqlashda, turli masshtabda planlar olishda, muxandislik inshootlari (yo‘l, tug‘on, gidroelektrstansiya, kanal, uy-joy binolari, aerodrom va boshqalar) ning joylarini tuzishda, bu inshootlarni qurishda, shuningdek geologik kidiruv ishlarida, yirik injenerlik inshootlarining chukishi va deformatsiyalarini aniklashda va shu kabi boshqa ishlarda geometrik nivelirlash qo‘llaniladi. Geometrik nivelirlash natijalaridan yer qobig‘ining vertikal xarakatini,
okean va dengiz satxlarining farqini aniqlashda xam foydalaniladi. Nivelirlash usullari va asboblarni nuktalar balandligining qanchalik aniq o‘lchanishi zarurligiga karabtanlanadi.
Geometrik nivelirlashning ikki usuli mavjud:
1. O‘rtadan nivelirlash.
2. Oldinga nivelirlash.