Write to
|
–
|
ишчи файлни янги ном билан ёзади;
| |
Change dir
|
–
|
фаол каталогни алмаштиради;
| |
Os shell
|
–
|
ва=тинча ОС га чи=ишни ташкиллайди;
| |
Quit (Alt+X)
|
–
|
TURBO PASCAL мущитидан чи=иш.
|
Run былими:
|
Run (Ctrl+F9)
|
–
|
юкланган дастурни бажартиради (ишга туширади);
| |
Program reset (Ctrl+F2)
|
–
|
олдиндаги параметрларни тахрирлаш;
| |
Goto cursor (F4)
|
–
|
курсор турган жойга =айтишни амалга оширада;
| |
Trace into (F7)
|
–
|
дастурни =адамлаб бажариш имкониятини щосил =илади;
| |
Setup over (F8)
|
–
|
процедурага киришни таъминлайди;
| |
User screen (Alt-F5)
|
–
|
натижалар ойнасига ытиш.
|
Compile былими:
|
Compile (Alt+F9)
|
–
|
дастурни компиляция =илади;
| |
Make (F9)
|
–
|
дастурни компиляция =илишга тайёрлайди;
| |
Build
|
–
|
дастурни компиляция =илишга тайёрлайди (Make дан фар=и, дастурга тегишли барча файлларни текширади);
| |
Destination
|
–
|
дастурни тезкор ёки таш=и хотирага компиляция былишини таъминлайди;
| |
Find error
|
–
|
дастур хатолигини излайди;
| |
Primary files
|
–
|
=айси *.pas файл компиляция =илинишини ани=лайди;
| |
Get info
|
–
|
ишчи ойнадаги *.pas файли ща=идаги маълумотларни беради.
|
Options былими:
|
Comptler
|
–
|
дастур хусусиятларини ызгартиради;
| |
Linker
|
–
|
*.exe файлдаги ишламайдиган кодларни ычиради;
| |
Environment
|
–
|
дастурчи учун ишчи майдон хосил =илади;
| |
Directories
|
–
|
турли типдаги файлларни =айси каталогда ишлатиш лозимлигини ызида са=лайди;
| |
Parameters
|
–
|
буйру=лар сатрида киритиладиган параметрларни ызида са=лайди;
| |
Save options
|
–
|
мущит хусусиятини таш=и хотирага са=лаб =ыйиш;
| |
Retrieve options
|
–
|
мущит хусусиятини тиклаш.
|
Debug былими:
|
Evaluate
|
–
|
щар =андай ызгарувчининг =ийматини кыриш имкониятини яратади;
| |
Call stack
|
–
|
дастур бажарилиш ва=тида жорий ча=ирувчи стекни кырсатади;
| |
Find procedure
|
–
|
процедурани излаш;
| |
Integrated debugging
|
–
|
дастурни =адамлаб бажарилиши учун йыл очиб беради;
| |
Standalone debugging
|
–
|
дастурни *.exe файлга айлантириш учун йыл очиб беради;
| |
Display swapping
|
–
|
экран хусусиятини ырнатади;
| |
Refresh display
|
–
|
экран хусусиятини активлаштиради.
|
Break/Watch былими:
|
Add watch (Ctrl+F7)
|
–
|
кыриш ойнасига зарур маълумотларни =ышиш имкониятини щосил =илади;
| |
Delete watch
|
–
|
кыриш ойнасидаги белгиланган пунктни ычиради;
| |
Edit watch
|
–
|
кыриш ойнасини тахрирлайди;
| |
Remove all watchs
|
–
|
кыриш ойнасидаги барча пунктларни ычиради;
| |
Toggle breackpoint
|
–
|
текширилувчи ну=таларни ырнатиш;
| |
Clear all breackpoint
|
–
|
барча текширилувчи ну=таларни ычириш;
| |
View next breackpoint
|
–
|
кейинги текширилувчи ну=тага ытиш.
|
Ю=оридагиларга =ышимча =илган щолда дастур матнини тахрирлаш учун функционал тугмачалардан щам фойдаланиш имконияти мавжуд былиб, улар =уйидагилардан иборатдир:
|
Ctrl+K+B
|
–
|
блок бошини белгилаш;
| |
Ctrl+K+K
|
–
|
блок ощирини белгилаш;
| |
Ctrl+K+C
|
–
|
курсор турган жойга блокдан нусха олиш;
| |
Ctrl+K+V
|
–
|
курсор турган жойга блокни кычириш;
| |
Ctrl+K+Y
|
–
|
блокка олинган матнни ычириш;
| |
Ctrl+Y
|
–
|
курсор турган сатрни ычириш;
| |
Ctrl+K+H
|
–
|
блокни олиб ташлаш ёки =ыйиш.
|
5-маъруза: Паскал тилининг асосий типлари ва Паскал программанинг структураси.
Режа:
Бутун сонли типлар;
Ща=ий=ий сонли типлар;
Белгили ва =аторли типлар;
Манти=ий типлар;
Янги типларни лойихалаш;
Программанинг умумий кыриниши;
Метка(там\а)лар былими;
Ызгармаслар былими;
Типларни ани=лаш былими;
Ызгарувчилар былими;
Процедора ва функциялар былими;
Операторлар былими.
Одатда, программада ишлатилувчи маълумотлар =уйидаги типларнинг бирортасига тегишли былади: бутун =ийматли типлар, ща=и=ий =ийматли типлар, белгили ва сатрли типлар, манти=ий =ийматли ва кырсаткичли типлар. Умуман олганда, типларни иккита гурущга ажратиш мумкин: асосий (ёки оддий) ва щосилавий. Ю=орида санаб ытилган типлар асосий гурущга тегишли былган типлардир. Щосилавий типлар эса, асосий ёки щосилавий гурущга тегишли типлардан щосил =илинади.
Бутун =ийматли типга тегишли сонга мисоллар:
-1501, 0, 9999.
Бутун =иймат =абул =илувчи ызгарувчиларни эълон =илиш учун Integer, ShortInt, Byte, LongInt ва Word хизматчи сызларидан фойдаланиш мумкин.
Ща=и=ий =ийматли типга тегишли сонларга мисоллар:
25.0956, 6.75, -321.936, 1.2Е02, -3.57Е-01
Ща=и=ий (каср) =ийматли типга тегишли ызгарувчиларни эълон =илиш учун Real, Single, Double, Extended ва Comp хизматчи сызларидан фойдаланиш мумкин.
Щамма щарфлар, белги ва ра=амлар, масалан A, b, ", !, $, S белгили типга тегишлидир. Белгили типни =абул =илувчи ызгарувчиларни эълон =илиш учун Char хизматчи сызидан фойдаланиш мумкин.
Белгиларнинг ихтиёрий йи\илмаси (кетма-кетлиги) =аторлар деб аталади. Мисол 'Ахмад', '$25', '_СТАРТ'. +атор хатто быш щам былиши мумкин (' '). Бу типдаги ызгарувчиларни эълон =илиш учун String хизматчи сызидан фойдаланилади.
Манти=ий ызгарувчилар фа=ат True (рост) ва False (ёл\он) =ийматларининг биттасинигина =абул =илиши мумкин. Бу тип ызгарувчиларини эълон =илиш учун Boolean щизматчи сызи ишлатилади.
Кырсатгичлар маълумотларнинг компьютер хотирасидаги турар жойи (адреси)ни ани=лаб беради ва уларни эълон =илиш учун Pointer хизматчи сызидан фойдаланилади.
Щосилавий типларни щосил =илиш ва уларни эълон =илиш йылларини келгуси былимларда тыли= тушунтириб ытилади.
Ю=орида санаб ытилган типлар ща=ида тыли=ро= маълумотлар келтириб ытамиз.
1. Бутун сонлар
Бутун =ийматли типларнинг барчаси =уйидаги жадвалда келтирилган:
-
Тип кыриниши
|
Мазкур типли ызгарувчининг =абул =иладиган =ийматлар орали\и
|
Ызгарувчининг компьютер хотирасидан эгаллайдиган жойи
|
ShortInt
|
-128..127
|
8 бит
|
Integer
|
-32768..32767
|
16 бит
|
LongInt
|
-2147483648.. 2147483647
|
32 бит
|
Byte
|
0..255
|
8 бит
|
Word
|
0..65535
|
16 бит
|
Бу санаб ытилган типлар ызларининг =ийматлар =абул =илиш орали\и ва хотирадан эгаллаган жойининг катта ёки кичиклиги билан фар=ланади. Шунинг учун, ызгарувчиларнинг =абул =иладиган =ийматларини катта ёки кичиклигига =араб, ю=оридаги типлардан мосини танлаш ма=садга мувофи=дир.
Энди шу типдан фойдаланишга доир =уйидаги мисолни кыриб чи=айлик:
Берилган m ва n бутун сонлари устида =уйидаги арифметик амаллар бажариш дастурини тузинг: mn,m-n,m*n. Умуман Паскал тилида дастур тузиш унчалик мураккаб эмас, щозир шуни амалда кырсатамиз. Системали =авс (,)лар ичига турли изощ ва тушунтиришлар ёзиб, улар билан программани жихозлаймиз.
Программа сарлавщасини ёзамиз
Program Sonlar;
Var программада фойдаланиш мумкин былган барча ызгарувчилар шу var сызидан сынг эълон =илинади
m,n:integer; m ва n ызгарувчилар ыртача катталикдаги бутун сонлар
k1,k2,k3:integer;k1mn, k2m-n, k3m*n – бажарилган арифметик амаллар натижасини хотирада са=лаш учун танланган бутун типли ызгарувчилар
begin
Паскал дастури begin (бошланмо=) сызи билан бошланиб,
end.(тамом) сызи билан тамомланади
Readln(m,n);
m ва n бутун сонларини киритиш сыраляпти, агар киритилаётган сон бутун былмаса “Error 106:Invalid numeric format.” хатоси щабар =илинади ва программа ишини тыхтатади
k1:mn;
k2:m-n;
k3:m*n; сыралган амаллар бажарилди
writeln (k1,k2,k3); щисобланган k1mn, k2m-n, k3m*n натижавий =ийматларни чоп этиш ташкил этилди
end. Программа тамом былди
Бундан таш=ари, Турбо-Паскалда ын олтилик сано= системасида ёзилган бутун сонлардан фойдаланишга щам рущсат берилади. Ын олтилик сано= системасидаги бутун сонни ани=лашда унинг олдига “$” (доллар) белгиси =ыйилади.
Мисол, $11 ынли сано= системасидаги 17 га, $12 сони эса 18 га тенг.
Энди шу щолатга доир =уйидаги содда программани келтирамиз:
Program Sanoq_sistema;
Var
N:integer;
Begin
N:12; N бутун =ийматли ызгарувчига ынлик сано= системасидаги 12 сони ызлаштириляпти
N:$12; N бутун =ийматли ызгарувчига ын олтилик сано= системасидаги 12 сони ызлаштириляпти. Бу сон амалдаги ынли сано= системасида 18 га тенг
End.
Do'stlaringiz bilan baham: |